pdf tekstversie De Liemers Zevenaar - Zuivelhistorie Nederland

DEEL 1.
EEN KORT HISTORISCH OVERZICHT.
Zuivelhistorie.
De mens weet al sinds de prehistorie, dat uit melk de producten boter en kaas kunnen worden bereid.
Door de room uit de melk te verwijderen kan van de room boter worden gemaakt. Het kaas
maken is niets meer dan de melk laten staan waardoor deze vanzelf zuur en dik wordt. Wanneer
uit deze substantie het vocht wordt verwijderd, blijft een zachte massa over het begin van de
kaasbereiding.
De zuivelbereiding, onder andere het maken van boter en kaas, is heel lang een ambachtelijke bezigheid
geweest die op de boerderij werd uitgeoefend. Het was in belangrijke mate de taak van de
boerin en haar helpsters. Op de boerderij werd de boter voor eigen gebruik gemaakt en in mindere
mate bereid om te verhandelen.
De weidestreken van Friesland en van Noord- en Zuid-Holland zijn al eeuwenlang gebieden waar
de melkveehoudende boeren de kennis hebben om van hun koeien hoge melkgiften te krijgen. De
Friese boeren bereikten bovendien een hoge graad van kennis, wat betreft de boterbereiding
waardoor de Friese boter van goede kwaliteit was. Zo begon men al in de 17e eeuw boter te exporteren
naar Londen. In de 19e eeuw kwamen daar nog andere snel groeiende Engelse steden
bij. Het was in die tijd gebruikelijk de boter te verschepen in houten standaardvaten van 40 kilo.
Omdat veel boeren, buiten Friesland, binnen enkele dagen te weinig boter maakten om een vat
van 40 kilo te kunnen vullen, werden op allerlei markten losse kluiten boter van uiteenlopende
kwaliteit aangevoerd en deze werden door boterhandelaren opgekocht. Met deze boter, verschillend
van aard, vulde men de standaardbotervaten. Hierdoor ontstond boter van minder goede
kwaliteit, hetgeen op de Engelse botermarkt aan het eind van de 19e eeuw niet zonder gevolgen
bleef. Denemarken was in staat boter te exporteren van betere kwaliteit en nam de leidende positie
van Nederland over wat betreft de boterafzet op de Engelse markt. In Denemarken was men
toen verder gevorderd met de zuivelbereiding en het zuivelonderwijs dan in Nederland.
Het antwoord van het gedupeerde Friesland liet niet lang op zich wachten. De Friesche Maatschappij
van Landbouw ging in 1878 zelf polshoogte nemen in Denemarken. Dat resulteerde, na
terugkeer in Friesland, in een betere zuivelbereiding ondersteund door een structureel opgezet
zuivelonderwijs. Het ligt dan ook voor de hand, dat de eerste (particuliere) stoomzuivelfabriek
"Freia" in Nederland in 1879 in het Friese Veenwouden werd opgericht.
In het Nederlands Openluchtmuseum te Arnhem is op 10 juli 1991 de eerste steenlegging verricht
en is minutieus "Freia" weer opgebouwd, als een herinnering aan het ontstaan van de Nederlandse
zuivelindustrie.
Omstreeks 1886/1887 begon in het Friese Warga de zuivelbereiding in de eerste coöperatieve
stoomzuivelfabriek van Nederland.
Eind vorige eeuw leverde Friesland veel zuiveldeskundigen aan beginnende stoomzuivelfabrieken
elders in het land.
Heruitgave zuivelhistorienederland.nl β versie 10 © A. Vetter