Onderwijskundig Leiderschap - DSpace at Open Universiteit

Hoofdstuk 2 - Wie heeft hier de leiding?
Waarom is een onderwijskundig leider nodig?
Het hoger onderwijs is aan grote veranderingen onderhevig. De Nederlandse
universiteiten moeten heden ten dage zowel op efficiency als op innovatie en
profilering meer en meer keuzes maken en verantwoording afleggen (Commissie
Veerman 2010). De onderlinge competitie tussen onderwijsinstellingen neemt steeds
verder toe. Er komen ook nieuwe spelers op het veld: buitenlandse en private
initiatieven beconcurreren de gevestigde universiteiten. Daarnaast probeert de
overheid meer inzicht te krijgen in de prestaties van de instellingen (Besselink 2009)
en is het onzeker of onderwijsinstellingen op de lange termijn kunnen vertrouwen op
financiering van de overheid. Daarbij heeft de dominantie politieke kleur van een
zittende regering direct invloed op het gevoerde beleid ten aanzien van onderwijs. De
beleidsmakers zijn geen onderwijskundige professionals en laten zich veelal leiden
door politieke en financiële motieven. Adviezen van commissies worden selectief en
passend bij het politieke en financiële beleid overgenomen.
Dat brengt ons op een eerste belang van onderwijskundig leiderschap: kennis van het
speelveld, of beter nog speelvelden en tegelijkertijd zélf speler zijn. Castells noemt de
moderne samenleving een ‘casino society’, waarin de dynamiek zo groot is en de
turbulentie zo heftig, dat de strategische scenario’s alweer achterhaald zijn als de
printerinkt nog niet droog is (Castells 1998). Door de schaalvergoting, dynamiek,
onzekerheid en complexiteit van de omgeving van de universiteit, is het speelveld
ronduit chaotisch. Voorheen kon concurrentie vermeden worden, nu met de innovatie
en profileringsdrang moet de concurrent worden opgezocht door met hen te
participeren in wisselende netwerken en bondgenootschappen (Weggeman 2007: 56).
Kennis van en spelen in het speelveld zijn van groot belang om op tijd en standvastig
de koers te kunnen bepalen voor het academisch onderwijs.
Het gebrek aan een duurzame visie en aan consistent beleid van overheidswege heeft
er toe geleid dat het roer veelvuldig om gegaan is, met als gevolg voortdurende
bijstellingen en vernieuwingen in het (hoger) onderwijs en daaruit voortvloeiend
vermoeidheid en soms zelfs demotivatie van met name oudere universitaire docenten.
Zij hebben het immers ‘allemaal al een x-aantal keer meegemaakt’ en weten inmiddels
- door schade en schande wijs geworden - ‘dat het allemaal wel zo’n vaart niet zal
lopen’. Op dit punt vervult de onderwijskundig leider een uiterst belangrijke rol als
kompas en zingever werkend vanuit de gezamenlijke onderwijsvisie. In het hoofdstuk
over onderwijsvisie wordt het formuleren van de visie verder uitgewerkt (zie
hoofdstuk Visie op Onderwijsvisies). In dit hoofdstuk beperken we ons wat de visie
betreft tot de rol van de onderwijskundig leider bij opstellen en het uitdragen ervan.
- 11 -