Onderwijskundig Leiderschap - DSpace at Open Universiteit

Hoofdstuk 2 - Wie heeft hier de leiding?
Wie is die onderwijskundig leider?
De theorievorming over onderwijskundig leiderschap is samengesteld uit inzichten
van diverse disciplines zoals managementtheorieën, pedagogie en onderwijskunde.
Het terrein van onderwijskundig leiderschap vormt zelf geen discipline waarin grote
wetenschappelijke doorbraken de krant halen en die geldstromen op gang brengt.
Mede daardoor is de belangstelling hiervoor in de universitaire gemeenschap beperkt.
Wetenschappelijk onderzoek is de core business van de universiteiten.
Onderzoeksprestaties leveren macht, geld en prestige op. Wie de onderzoeksresultaten
succesvol publiceert, krijgt vaak een bonus: de omvang van de onderwijstaak neemt af.
Succesvolle hoogleraren zijn geneigd zich aan met name het bachelor onderwijs te
onttrekken. Als de universiteiten echter de concurrentieslagen met betrekking tot
onderwijs willen winnen en niet tot lesfabrieken en louter speelballen in het politieke
krachtenveld wensen te worden, hebben zij onderwijskundige leiders nodig.
Onderwijskundig leiders functioneren op allerlei niveaus. Een decaan is een
onderwijskundig leider pur sang op strategisch niveau. Zij is de speler in het speelveld
van de universiteiten en het bedrijfsleven. Zij leunt daarbij voor beleid en visie op
onderwijskundig leiders van de diverse departementen, afdelingen of secties in het
middenkader die op hun beurt leiders zijn voor docenten en studenten. Wie zijn die
onderwijskundig leiders in dat middenkader? Dit zijn over het algemeen professionals
die begaan zijn met hun vak en daarbij met het overdragen van hun vak aan studenten.
Zij worden primair gekozen als docent, klimmen dan vaak op naar
onderwijscoördinator of vakgroepvoorzitter voor onderwijs en worden dan gevraagd
als leiders voor een curriculum of een studierichting.
De onderwijskundig leider heeft daarbij competenties in 3 richtingen:
1. de eigen discipline
2. de onderwijskunde en
3. situationeel en dienend leiderschap.
Een uitdaging dus voor duizendpoten en veelvraten.
Wat kan een goed onderwijskundig leider?
De vraag voor de onderwijskundig leider in het hoger onderwijs is: ‘hoe motiveer ik de
docenten tot een waardevolle inzet?’ En: ‘hoe bereik ik de hoogst mogelijke
onderwijskwaliteit?’ Allereerst, wat is onderwijskwaliteit en hoe bereik je dat? Hier is
een duidelijk curriculumdoel, een duidelijke didactische koers en een inhoudelijk sterk
en goed gemotiveerd docentenkorps van belang. Dan volgt leiderschap: de leider is
voornamelijk bezig met een contextafhankelijke mix van ondernemen (het stellen van
nieuwe doelen en innoveren), leiden (medewerkers inspireren en faciliteren) en
managen (planning en control ondersteund door regels en procedures) (Weggeman
2007: 10). Een goede leider is daarbij uitgerust met een palet van aansturingstijlen en
- 12 -