Het jaarboek integriteit 2010 - BIOS

Vaak wordt voetstoots aangenomen dat integriteit
een serieus probleem is en wordt de staf gebroken
over het ontbreken van codes of andere maatregelen.
Natuurlijk zijn er gevallen van ambtelijke corruptie
in ons land en natuurlijk moet daar wat aan worden
gedaan. Maar de aard van die corruptie rechtvaardigt
niet de permanente staat van waakzaamheid waarin het
openbaar bestuur al jaren wordt gehouden. Corruptie
in Nederland blijft een zaak van kleine krabbelaars,
van parkeerwachters die de verleiding niet kunnen
weerstaan, van gevangenisbewaarders die te amicaal
worden, van burgemeesters en wethouders die iets te
makkelijk hun keuken laten verbouwen of hun stoepje
laten bestraten’.
Op deze manier beargumenteerd is minder aandacht
voor dit thema wellicht een zegen. Echter, klopt de
argumentatie? Huberts meent bijvoorbeeld dat we
niet te vroeg zelfvoldaan moeten zijn: we hebben nog
te weinig kennis over de omvang van het probleem.
Bovens kijkt met name naar veroordelingen; dat geeft
een indicatie maar meer ook niet.
Niessen meent dat stilstand wel degelijk achteruitgang
is. Ter illustratie geeft hij een kijkje in de toekomst: er
woedt een stille veenbrand, terwijl – zoals dat gaat in
de beleidslevenscyclus – de aandacht en alertheid voor
integriteit verslapt is!
‘Het is medio 2017. Grote integriteitsincidenten zijn
de laatste tijd niet in het nieuws gekomen. Er is sprake
van intimidatie, gericht tegen inspecteurs, maar die
schamen zich ervoor dat op te biechten aan hun meerderen.
Op slinkse wijze weten sommigen de waarborgen
die functiescheiding zou bieden te omzeilen. En die
veenbrand gaat nog verder. Vertrouwelijke informatie
uit politie- en inlichtingendossiers worden gelekt
naar criminelen en naar inlichtingendiensten van
andere landen, zonder dat er maar iets van te zien is.
Ambtenaren worden geacht, midden in de maatschappij
te staan. Zij worden aangemoedigd om in besturen
van culturele en welzijnsinstellingen zitting te nemen.
Zij doen dit maar al te graag, want zij kunnen met
de vergoeding die ze voor hun bestuurslidmaatschap
krijgen, hun karige ambtelijke inkomen aanvullen. En
het levert vrijkaartjes op voor premières en concerten,
en studiereisjes naar het Louvre in Parijs, het Prado in
Madrid, de Hermitage in St. Peterburg, om maar wat te
noemen. Het is medio 2017 en niemand heeft iets in de
gaten. Niemand ruikt de geur van bederf die de veenbrand
veroorzaakt. Niemand trekt parallellen met wat
in de jaren 2000–2009 is gebeurd. Er is geen continuïteit
in kennis; er is geen collectief geheugen; iedereen
is immers verplicht mobiel geworden’.
Tot slot spreekt hij de wens uit dat we misschien maar
moeten hopen op een incident om op die manier weer
aandacht voor het thema te krijgen. In hoofdstuk 2
staat de uitwerking van zijn verhaal.
Concluderend: stilstand kan een zegen zijn. Steeds
meer bestuurders en ambtenaren klagen over integriteitsmoeheid.
Met doorgeschoten beleid is niemand
geholpen. En managers hebben meer zorgen dan
alleen integriteit: de druk om te presteren met minder
ambtenaren wordt steeds groter. Stilstand kan echter
ook achteruitgang zijn. Dan wordt de wens dat er
weer eens een stevig incident is, haast begrijpelijk,
hoe paradoxaal dat ook is – willen we immers niet
juist incidenten voorkomen? Stilstand is funest als er
inderdaad sprake is van een veenbrand; dan is iedere
vorm van zelfgenoegzaamheid een zonde. Ook wist
Dales al: integriteit vereist permanente waakzaamheid.
Het gevaar van stilstand is dat de inspanningen uit het
verleden om het onderwerp integriteit op de agenda te
krijgen en te houden, teniet worden gedaan.
Verbreding
Jeurissen meent dat de overheid goed op weg is (er
is veel beleid, zoals ook uit onderzoeken blijkt) maar
vraagt zich af of dit wel de goede weg is. Volgens
hem hanteren velen nog steeds een te smalle definitie
waarin integriteit wordt gelijkgesteld aan het
8 JAARBOEK INTEGRITEIT 2010