Het jaarboek integriteit 2010 - BIOS

negatieve oriëntatie is niet noodzakelijk; ook is het
niet nodig om naar het andere uiterste door te schieten
en naïef algemeen altruïsme te veronderstellen.
Bijvoorbeeld Martin geeft aan dat mensen in het werk
egoïstische doelstellingen nastreven als inkomen, een
leaseauto en status. Maar hij benadrukt dat mensen
‘mixed motives’ hebben. [4] Het is een veel te grove
simplificatie om te denken dat mensen alleen worden
gedreven door hun eigenbelang. Mensen worden ook
gemotiveerd door het goed uitoefenen van hun vak en
door dit op een fatsoenlijke wijze te doen. De meeste
mensen willen in hun werk als persoon serieus worden
genomen, ze willen erkenning voor hun kennis en
kunde, ze willen betrokken zijn bij de invulling van
hun werk, ze willen een betekenisvolle bijdrage leveren
en waardering krijgen voor de goede dingen die
ze doen. Ze willen trots zijn op hun werk, trots zijn op
wat ze daarin zelf bereiken.
In de derde generatie integriteitsbeleid is de beroepstrots
van ambtenaren een belangrijke motivator. Beroepstrots
is iets anders dan werknemerstevredenheid.
Je kunt al tevreden zijn als je leuke collega’s hebt,
een begripvolle manager, een fatsoenlijk inkomen
en genoeg vrije dagen. Tevredenheid is gebaseerd
op subjectieve gevoelens, de standaarden voor deze
gevoelens bepaal je helemaal zelf. ‘wie beroepstrots
heeft, is terecht tevreden over zijn werk omdat het
van belang en betekenis is, omdat het kwaliteit heeft,
en deskundig en ‘naar eer en geweten’ is uitgevoerd [
…] Het eigen gevoel over je werk wordt beantwoord
door anderen met erkenning, ruimte en vertrouwen.
Dit positieve antwoord motiveert enorm’. [5]
Beroepstrots verwijst naar standaarden die je niet zelf
verzint. De woorden zeggen het al, ze verwijzen naar
het beroep, het werk zelf. wat dit werk inhoudt, wanneer
dit goed werk is, dat bepaal je niet zelf. Voor-
[4] M. Martin, 2000, Meaningful work. Rethinking profes
sional ethics, New York: Oxford University Press.
[5] T. Jansen e.a., 2009, Beroepstrots. Een ongekende
kracht, Amsterdam: Boom: blz. 13.
beelden van standaarden zijn de hierboven genoemde
tien uitgangspunten. Door gebruik te maken van de
beroepstrots van ambtenaren wordt een brug geslagen
tussen het publieke belang en het zelfrespect van
ambtenaren. Ambtenaren kunnen het antwoord op
de vraag ‘wie ben ik en waar sta ik voor?’ mede geven
door te verwijzen naar het werk dat zij als ambtenaar
doen. wanneer dat lukt, werken zij toegewijd omdat
zij ervaren dat hun werk aansluit bij wat zij belangrijk
vinden. De tien uitgangspunten stellen dan niet zozeer
grenzen aan het handelen van ambtenaren, maar
verwoorden zin en betekenis van het ambtenaarschap.
Door integriteit en beroepstrots met elkaar te verbinden
ontstaat er ruimte om integriteit te zien als een
regulatief ideaal, niet alleen als een moreel minimum.
Integriteit is een nastrevenswaardig ideaal omdat
zelfrespect en zelfwaardering op het spel staan. Het
is regulatief omdat met integriteit uitgangspunten
worden verwoord die aangeven wat van ambtenaren
wordt verwacht, wat goed werk inhoudt.
Een belangrijke manier om de uitgangspunten van
goed ambtenaarschap te verankeren is door een appèl
te doen op de beroepstrots van de medewerkers.
Om te beginnen door niet steeds opnieuw nadruk te
leggen op regels en voorschriften. Natuurlijk blijven
die nodig, met name voor al die ambtenaren die zich
weinig gelegen laten liggen aan hun beroepstrots en
zich alleen goed gedragen omdat voor hen minimumnormen
gesteld en bewaakt worden. Een appèl op
beroepstrots vereist echter een aanpak waarin ambtenaren
worden behandeld als volwassen mensen die op
een volwassen manier in hun werk staan. Eigen verantwoordelijkheid
is hierbij het uitgangspunt. Daarbij
is een cultuur van verantwoordelijkheid, waarin
professionals elkaar ondersteunen en corrigeren door
collegiale toetsing en consultatie, van groot belang.
Hierbij moet het gesprek dan niet beperkt blijven tot
die paar onderwerpen die er in de risicoanalyse uit
springen, maar de discussie zou zich moeten richten
78 JAARBOEK INTEGRITEIT 2010