Het jaarboek integriteit 2010 - BIOS

2. EEN INHUMANE OVERHEID?
Integriteit is van wezenlijk belang voor alle arbeidsorganisaties.
Zowel voor publieke, als private organisaties,
als voor alle hybride tussenvormen die in de loop
van de tijd zijn ontstaan. we sluiten ons aan bij de
oproepen van Lombaers en Niessen om blijvend aandacht
te besteden aan het onderwerp integriteit. Dat
is nu belangrijker dan ooit. In tijden van laagconjunctuur
verschuift de focus vaak naar het primaire proces;
minder ambtenaren, scherpere targets, het schrappen
van managementlagen. Integriteit verwordt dan vaak
tot een luxe goed, tot iets staf-achtigs, iets dat men
zich even niet meent te kunnen permitteren. [5] Toezicht
en controle nemen af, procedures worden afgekort,
meer werk met minder mensen en een lat die constant
hoger wordt gelegd. Onderzoeken wijzen dan ook niet
voor niets uit dat organisaties, juist ten tijde van
economische neergang, extra kwetsbaar worden voor
integriteitsschendingen. [6]
Overigens, we zijn niet heel pessimistisch. we moeten
ook onze zegeningen tellen. Er gebeurt een hoop.
Talloze goede initiatieven zien we ontstaan bij de
overheid. Niet alleen bij omvangrijke gemeentelijke
integriteitsbureaus zoals in de gemeente Amsterdam.
Steeds vaker zien we ook dat overheden integriteitscoördinatoren
en –functionarissen instellen die met
relatief bescheiden middelen zinvol werk verrichten.
Soms opereren zij op decentraal niveau, maar ook
dan vervullen zij een belangrijke coördinerende rol
waardoor eenheid in het integriteitsbeleid kan worden
gerealiseerd. Naast de coördinerende rol is hun belangrijkste
taak om het (top en midden) management te
ondersteunen en te adviseren zodat deze hun verant-
[5] Hoekstra, A. (2005), Integriteitsbeleid binnen de
publieke sector; hype, luxe of noodzaak? Bestuurskunde,
jrg. 14, nr. 7/8, december 2005. blz. 68–77.
[6] Zie bijvoorbeeld: Businessweek. Corporate Executive
Board. Employee Fraud and Misconduct. June 12, 2009:
http://www.businessweek.com/managing/content/
jun2009/ca20090612_156983.htm;
woordelijkheid op integriteitsgebied invulling kunnen
geven. Deze functionarissen vervullen een cruciale rol
met betrekking tot de organisatie van integriteit. Dit
organisatorische aspect van de integriteitsfunctie is
de afgelopen jaren sterk onderbelicht gebleven. Zowel
binnen de wetenschap, de praktijk en in het beleid.
De focus lag vooral op de inputs: de wetten, regels
en instrumenten waarmee het beleid invulling wordt
gegeven. Het is nu tijd om na te denken over de wijze
waarop de inputs, via de outputs tot hun effect kunnen
komen. Het gaat er met andere woorden om hoe de
integriteitsorganisatie wordt ingericht (throughput),
hoe integriteit geïnstitutionaliseerd kan worden zodat
het een duurzaam en bestendig onderwerp binnen de
organisatie kan worden, zodat het de aandacht krijgt
die het verdient en zodanig verankerd is, dat het niet
meer van agenda geraakt. Een schone taak voor de nog
nieuwe functie van de integriteitsfunctionaris, die zich
nog verder moet uitkristalliseren en professionaliseren,
om hier een bijdrage aan te leveren.
De opvattingen van Bovens prikkelen, ze zijn duidelijk
en scherp, maar toch wijzen we ze deels af. Zijn stelling
‘Een volledig integere overheid is uiteindelijk een
inflexibele, inefficiënte en daarmee ook een inhumane
overheid’ is een waarschuwing, maar naar onze mening
niet zozeer tegen integriteitsbeleid op zich, maar tegen
een verkeerde aanpak van dit beleid. we gaan hier wat
dieper op in om zo onze eigen positie te verhelderen.
Bovens stelt dat de aandacht voor het thema integriteit
in geen verhouding staat tot de aard en omvang van
het probleem. [7] Hij betoogt dat de huidige aandacht
voor integriteit als onevenredig moet worden gekwalificeerd
aangezien niet is aangetoond dat corruptie in
ons land sterk is toegenomen. Bovens heeft gelijk als
[7] Deze passage is deels gebaseerd en een verdere aanvulling
op: A. Hoekstra en E. Karssing (2005), Integriteit
is geen overschat thema. Staatscourant nr. 81, 27
april 2005. p. 7. Zie ook L. Huberts e.a. (2006), ’Is het
glas half vol of half leeg. Over corruptie in Nederland’,
Bestuurskunde, nr. 1, blz. 53-63.
Inleiding 11