Het jaarboek integriteit 2010 - BIOS

samenhang tussen de verschillende maatregelen en
instrumenten). wij zien een derde generatie integriteitsbeleid
lonken. De derde generatie is het consequent
doordenken van de beweging die is ingezet en
het antwoord op de grenzen waar de tweede generatie
tegenaan botst. Ook in de tweede generatie is het uitgangspunt
het klassieke weberiaanse model en daarmee
de nadruk op het voorkomen van machtsmisbruik.
Probleem van dit model is dat niet wordt ingegaan
op machtsgebruik. Een onkreukbare ambtenaar is nog
geen goede ambtenaar: iemand die geen verkeersregels
overtreedt, rijdt daarom nog niet de goede
route. Oftewel, een ambtenaar die niet fraudeert,
discrimineert, pest of sjoemelt met declaraties hoeft
nog geen ambtenaar te zijn die zijn functie adequaat
uitoefent. Daarmee doet een dergelijke definitie van
integriteit maar zeer ten dele recht aan de morele
opdracht voor ambtenaren: doe de goede dingen – het
publieke belang dienen – en doe dat goed! Dit wordt
pijnlijk duidelijk wanneer integriteit wordt gekoppeld
aan goed ambtenaarschap (zie de nieuwe Ambtenarenwet).
Doordat veel integriteitsbeleid zich beperkt
tot de randzaken (relatiegeschenken, nevenwerkzaamheden),
wordt geen richting geboden in het primaire
werk. Ook wordt integriteit niet gekoppeld aan de
kwaliteit en de effectiviteit van de overheid. Hierdoor
blijft integriteit een buitenbeentje dat vooral beperkingen
oplegt en nauwelijks relevant is voor het echte
werk. Het is dan ook niet raar dat veel ambtenaren
klagen over integriteitsmoeheid; zeker niet als steeds
maar weer de relatiegeschenken als voorbeeld worden
genomen om integriteit te illustreren.
In de derde generatie staat integriteit voor een
professionele verantwoordelijkheid. Integriteit is
daarmee een dimensie van professioneel handelen
en geen afzonderlijk onderwerp meer. Kort gezegd
staat integriteit 3.0 voor zorgvuldig, uitlegbaar en
standvastig handelen. Integere ambtenaren handelen
vanuit de verantwoordelijkheden die bij hun taak en
positie horen, volgens de waarden, normen, regels
en richtlijnen van de organisatie en de samenleving,
met oog op het welzijn, de belangen en de rechten
van burgers en andere betrokkenen – ook in nieuwe,
veranderlijke en complexe situaties waar (nog) geen
heldere richtinggevende regels voor bestaan. Een
dergelijke opvatting van integriteit sluit aan bij de
hedendaagse werkpraktijk van ambtenaren.
Zorgvuldig betekent dat ambtenaren steeds opnieuw
kritisch en systematisch reflecteren op hun kernverantwoordelijkheden
en zich voortdurend vragen
stellen als: Hoe doe ik mijn werk goed? Doe ik recht
aan de situatie? Uitlegbaar betekent dat ambtenaren
kunnen aangeven hoe hun handelen past bij hun
kernwaarden, kernverantwoordelijkheden en kerntaken,
bij de regels, richtlijnen, wetten en andere bindende
voorschriften van hun organisatie. Standvastig
betekent dat ze hun rug recht houden bij weerstanden
en verleidingen; dat ze niet onverantwoord handelen
omdat dit de weg van de minste weerstand is.
Met integriteit 3.0 is dus sprake van een maximale
verschuiving van een negatieve benadering naar een
positieve benadering. Niet de vraag ‘welke handeling
is ontoelaatbaar binnen mijn ambt?’ staat dan
voorop, maar de vraag ‘welke handeling is passend bij
mijn ambt?’. Oftewel: de cruciale vraag in een integriteitdiscussie
zou moeten zijn: hoe doe ik mijn werk
goed? Hoe ben ik een goed ambtenaar? En niet: hoe
voorkom ik dat ik de regels overtreed? Het voorkomen
van fraude en corruptie zijn dan niet meer, maar ook
niet minder, dan de minimale voorwaarden voor een
integere beroepsuitoefening.
Goed ambtenaarschap
Goed ambtenaarschap betekent dat ambtenaren hun
morele opdracht herkennen en erkennen: doe de
goede dingen – het publieke belang dienen – en doe
dat goed! Door integriteit aan goed ambtenaarschap
te koppelen heeft integriteit als vanzelf ook betrekking
op de primaire werkzaamheden van ambtenaren.
76 JAARBOEK INTEGRITEIT 2010