Het jaarboek integriteit 2010 - BIOS

waardigheid van het ambt, de voorbeeldfunctie die
daaraan is verbonden en het overheidsgezag dat
ermee wordt bekleed.
Voorbeeldfunctie
De wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid
benadrukt dat openbare gezagsdragers het voorbeeld
moeten geven van een integer openbaar bestuur. [4]
Maar zij niet alleen. De lat komt steeds hoger te liggen,
want ook street level bureaucrats moeten er aan
geloven: de wijkagent, de handhaver van het terrassenbeleid
en de controleur van de inspectiedienst
moeten zich in hun directe contacten met burgers
bewust zijn van de gevolgen van hun gedrag voor
hun rol als gezagsdrager.
Integriteit in het politiek, bestuurlijk en ambtelijk
handelen betekent veel meer dan alleen de afwezigheid
van corruptie en fraude. Corruptie en fraude
zijn concrete uitingsvormen van het tegendeel. Zoals
elk deviant gedrag, springen ze meer in het oog dan
normconform gedrag. Ze worden, vaak ten onrechte,
gebruikt om uitsluitend daaraan het morele gehalte
van een organisatie – ook van de overheid – af te meten.
Politieke, bestuurlijke en ambtelijke integriteit
duiden daarom – ruimer gezien – op een gezindheid
van onkreukbaarheid en rechtschapenheid, loyaliteit
en onpartijdigheid, objectiviteit en rechtvaardigheid.
Deze factoren kenmerken een moreel hoogstaande
functie- of ambtsuitoefening. Bovendien ligt integriteit
tegenwoordig zo gevoelig, dat ook wordt gekeken
of mogelijkerwijze grenzen worden overschreden en
dan geldt de stelregel dat zelfs de schijn van immoreel
gedrag vermeden moet worden.
Rekkelijken en preciezen
Het antwoord op de vraag of we zo langzamerhand
niet genoeg integriteitsbeleid hebben, is niet moei-
[4] wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, Waar
den, normen en de last van het gedrag,
Amsterdam: Amsterdam University Press, 2003.
lijk te beantwoorden voor de ruimhartigen onder
ons, de pardonneurs, die altijd wel een excuus of
een verzachtende omstandigheid zien om corruptie,
fraude of belangenverstrengeling in het overheidsbestuur
te vergoelijken. Dat zijn de rekkelijken, die
vinden dat integriteitsschendingen als het ware worden
uitgelokt door een grote regeldruk en een straffe
handhaving. Het is kennelijk zo moeilijk je aan al
die regels en bepalingen te houden dat hun motto
is: voor ik val, lig ik al. Voor je het weet, ga je in de
fout en is het niet het vergrijp, maar de mediahype
die je de kop kost. De preciezen daarentegen eisen
van politici, bestuurders en ambtenaren volstrekte
onkreukbaarheid, onafhankelijkheid en transparantie,
een beetje integer bestaat niet. Zo zwart-wit
gesteld, is het moeilijk kiezen, want niet elk vergrijp
is een misdaad en niet elke ontsporing in het overheidsbestuur
mag met een motie van wantrouwen
worden afgerekend.
Maar onze rechtsstaat is wel duidelijk: een onkreukbaar
bestuur is een van de grondslagen van onze democratische
rechtsstaat. Die grondslagen liggen vast in regels
en procedures en die moeten worden gehandhaafd,
anders dreigt het recht van eigenrichting. De rechtsstaat
eist van het bestuur dat over de samenleving
is gesteld, dat het voldoet aan eisen van legaliteit,
legitimiteit en integriteit. De overheid is een instituut
van de rechtsstaat, dat volgens regels en procedures
de samenleving bestuurt. Voor dat bestuur geldt een
aantal beginselen: het moet doeltreffend, doelmatig,
rechtmatig, democratisch, legitiem en integer zijn. De
integriteit (onkreukbaarheid) van het openbaar bestuur
is de basis van alle andere waarden.
Integriteitsbeleid
De overheid heeft niet alleen als bevoegd gezag
tegenover de samenleving, maar ook als werkgever
tegenover talloze bestuurders en ambtenaren de
zorg en verantwoordelijkheid om een volwaardig en
doeltreffend integriteitsbeleid te voeren. Dit houdt
Bestuurlijke integriteit vandaag 29