(2003) nummer 3 mei/juni - Nemesis

More documents

Recommendations

Info

van de getuige voor het bewijs te bezigen. 4 3.9. Het EHRM heeft in dit verband een iets andere invalshoek gekozen: voorop staat dat in beginsel al het bewijs ter terechtzitting wordt gepresenteerd. Het recht om getuigen te ondervragen is daarmee uitgangspunt, waarop uitzonderingen mogelijk zijn. In ieder geval kan geen sprake zijn van een fair trial als 'a conviction is based solely or to a decisive degree on depositions that have been made by a person whom the accused has had no opportunity. to examine or to have examined whether during the investigation or at trial'. In dat geval zijn 'the rights of the defence (...) restricted to an extent that is incompatible with the guarantees provided by Article 6' . 5 In een recent arrest heeft het EHRM nog eens benadrukt dat als er, ondanks inspanningen van alle procesdeelnemers, geen gelegenheid is geweest tot ondervraging het bewijs niet uitsluitend op een in het vooronderzoek afgelegde getuigenverklaring mag worden gebaseerd. 6 De reden waarom de getuige geen verklaring aflegt lijkt daarbij geen gewicht in de schaal te leggen. 7 Of de getuige niet verschijnt of dat niet te verwachten valt dat hij binnen een aanvaardbare termijn zal verschijnen of dat hij wel verschijnt maar weigert een verklaring af te leggen is niet relevant. Centraal staat de vraag of de verdachte de getuige wel of niet heeft kunnen ondervragen. In dat opzicht lijken de Europese normen dus strenger dan die van de Hoge Raad, in wiens ogen een beroep op een verschoningsrecht door een opgeroepen en verschenen getuige niet aan het gebruik voor het bewijs van een eerder afgelegde verklaring in de weg behoeft te staan. 8 3.10. In HR NJ 1999, 73 en 74 heeft de Hoge Raad het arrest uit 1994 aangevuld en overwogen dat de kwalificatie 'in belangrijke mate' aldus moet worden begrepen 'dat reeds voldoende is als de betrokkenheid van de verdachte bij het hem tenlastegelegde feit bevestigd wordt door ander bewijsmateriaal'. Knigge meent dat deze formulering niet zo mag worden gelezen dat de vereiste steun reeds voorhanden is zodra de betrokkenheid van de verdachte bij het tenlastegelegde feit wordt bevestigd door ander bewijsmateriaal. Hij noemt in dit verband 'het (klassieke) voorbeeld van de wegens verkrachting vervolgde verdachte die zonder meer toegeeft met de aangeefster naar bed te zijn geweest, maar ten stelligste RECHTSPRAAK ontkent haar daartoe te hebben gedwongen' ? Hij meent dat aan de ratio van het ondervragingsrecht weinig recht zou worden gedaan als van de verklaring van de aangeefster gebruik zou mogen worden gemaakt enkel omdat de betrokkenheid van de verdachte bij het beweerdelijke feit steun vindt in zijn eigen verklaring dat hij gemeenschap met de vrouw heeft gehad. Knigge is dan ook van oordeel dat het steunbewijs betrekking moet hebben op die onderdelen van de verklaring die de verdachte betwist en waarover hij de getuige aan de tand wenst te voelen. Deze benadering zou ook die van het Europese Hof zijn. Ook Schalken is die mening toegedaan. 10 3.11. Voor de beoordeling van het middel is dus in de eerste plaats van belang in hoeverre de bewezenverklaringen van feit 1., 2. en 3. berusten op de verklaringen van respectievelijk [het slachtoffer], [getuige 1] en [getuige 2]. 3.12. Vastgesteld moet worden dat de verklaringen van de drie aangeefsters het enige bewijsmateriaal vormen waaruit rechtstreeks kan worden afgeleid dat sprake is geweest van geweld en/of bedreiging met geweld door verzoeker waardoor de slachtoffers gedwongen zouden zijn tot het ondergaan van seksuele handelingen. Dat geweld en/of de bedreigingen daarmee zijn nu juist het wezen van het delict verkrachting. Zonder die bestanddelen zou immers slechts sprake zijn van vrijwillig seksueel contact en dat wordt door verzoeker niet ontkend. Zoals Knigge in zijn - hiervoor aangehaalde - noot onder HR NJ 1999, 74 opmerkte zou eventueel steunbewijs dus eigenlijk op die bestanddelen moeten zijn gericht. Daarmee is natuurlijk tevens de moeilijkheid gegeven van dergelijke zaken. Over het algemeen zal geen sprake zijn van een tweede getuige van een verkrachting. 3.13. Wat houdt het steunbewijs, naast de verklaring van verzoeker dat hij met alle drie de vrouwen seksueel contact heeft gehad, in de onderhavige zaken in? Ten aanzien van feit 1 geldt dat het onder meer tenlastegelegde en door verzoeker ontkende in de vagina brengen van een reep chocolade wordt ondersteund door een medisch verslag inhoudende dat bij vaginaal onderzoek van het slachtoffer de vagina fors verontreinigd bleek te zijn met resten chocola (bewijsmiddel 3). u Ten aanzien van feit 2 en 3 is een politieproces-verbaal als bewijsmiddel opgenomen, waaruit volgt dat de auto waarin beide vrouwen zouden zijn verkracht bij verzoeker in gebruik was. 3.14. Naar mijn smaak is dé hoeveelheid bewijs die de verklaringen van de aangeefsters bevestigen zodanig dat niet gezegd kan worden dat de bewezenverklaringen in voldoende mate op ander bewijsmateriaal berusten dan die verklaringen, laat staan dat aan de Europese eis ('solely or to a decisive degree') is voldaan. 3.15. Het enkele feit dat de verdediging niet in staat is geweest een - tevergeefs opgeroepen - belangrijke getuige niet te horen, hoeft mijns inziens niet per se te leiden tot het oordeel dat geen sprake is geweest van een fair trial. Bedacht dient te worden dat het EHRM de procedure in zijn geheel op zijn fairness beoordeelt zodat het onthouden van het ondervragingsrecht onder omstandigheden kan worden gecompenseerd door andere factoren. Zo spelen de inspanningen die de justitiële autoriteiten hebben verricht om het ondervragingsrecht te verwezenlijken, ook in de Europese rechtspraak, een rol. 12 Wanneer justitie geen enkel verwijt kan worden gemaakt omtrent het niet verschijnen van een getuige, bijvoorbeeld omdat de getuige in kwestie inmiddels is overleden, lijkt dat aan gebruik van het proces-verbaal inhoudende de verklaring van die getuige niet in de weg te staan. 13 Voorts kan van belang zijn of de verdachte de mogelijkheid heeft gehad om de betwiste getuigenverklaringen op een ander manier aan te vechten door bijvoorbeeld andere getuigen op te roepen die over de betrouwbaarheid van de betwiste getuige kunnen verklaren. 14 Ook de procesopstelling van de verdachte kan een rol spelen. In de zaak Asch liet het EHRM meewegen dat de verdachte verschillende versies van het gebeuren had gegeven 'which tended to undermine his credibility'. 15 Daarbij dient wel te worden bedacht dat in die zaak de verklaring van de getuige niet het enige bewijs was waarop de rechter zijn oordeel had gebaseerd. 3.16. Ten aanzien van de moeite die de justitiële autoriteiten zich hebben getroost om het ondervragingsrecht te verwezenlijken kan het volgende worden opgemerkt. De getuige [het slachtoffer] is ter terechtzitting op 2 november 2000 verschenen, maar wilde aldaar geen verklaring afleggen. Zij verklaarde te zijn verschenen als benadeelde partij en er niet op te hebben gerekend om als getuige te worden gehoord. Na verwijzing naar de rechtercommissaris is de getuige niet meer ge- 20 NEMESIS 2003 nr. 3
hoord kunnen worden, terwijl zij in ieder geval tot die tijd, ook als benadeelde partij, kennelijk wél was te bereiken. Niet blijkt dat de rechter-commissaris een bevel medebrenging heeft gegeven, terwijl evenmin blijkt dat de getuige is 'ge-VIPS-t'. Gelet op de levensstijl van de getuige komt een eventuele detentie mij toch niet geheel denkbeeldig voor. Datzelfde geldt voor de getuigen [getuige 1] en [getuige 2]. In zoverre verschilt de zaak naar mijn smaak met de casus die ten grondslag lag aan het arrest van HR NJ 1999, 74, waarin de politie in een proces-verbaal volgens de A-G 'verslag doet van haar vele pogingen de getuige te bereiken' en tevens een bevel medebrenging was gegeven. Voorts verwijs ik nog naar hetgeen ik hiervoor onder 3.5 opmerkte over het oordeel van het hof dat het nutteloos was de getuigen alsnog op te roepen ter terechtzitting. 3.17. De vraag is voorts of verzoeker de mogelijkheid heeft gehad om de betrouwbaarheid van de getuigen op een andere wijze in twijfel te trekken. Mijns inziens geldt in dat opzicht dat ten aanzien van feit 1 het wellicht voor de hand had gelegen de arts die het slachtoffer [het slachtoffer] op de avond van de verkrachting heeft onderzocht als getuige te horen. In het medisch verslag (dat deels als bewijsmiddel 3 is opgenomen) wordt immers onder meer gewag gemaakt van 'pijn en spierspanning'. Mij dunkt dat de arts iets zinnigs had kunnen verklaren over de aannemelijkheid van eventueel uitgeoefend geweld op het slachtoffer. Ook de getuigen [getuige 4] en [getuige 5], die bij de politie beweren het slachtoffer kort na de verkrachting in een ontredderde staat te hebben gezien, zouden wellicht meer duidelijkheid hebben kunnen verschaffen. In beide gevallen geldt dat ook van het hof zelf in dit opzicht het nodige initiatief mag worden verwacht om aldus (een begin van) compensatie te beiden voor de onmogelijkheid de slachtoffers te (doen) ondervragen. 16 In dit verband kan nog worden opgemerkt dat de verdediging afstand heeft gedaan van de getuige [getuige 3], die wellicht verzoekers 'alibi' dat hij ten tijde van het delict in Zwitserland verbleef, zou hebben kunnen bevestigen. Wel heeft de verdediging, naar eigen zeggen, getracht het vliegticket waaruit dit verblijf zou kunnen blijken, boven water te halen. Ook het feit dat in eerste aanleg niet is verzocht de aangeefsters als getuige te RECHTSPRAAK horen, terwijl gelet op het tijdsverloop, het toen mogelijk eenvoudiger was geweest de verblijfplaats van de vrouwen te achterhalen, dient in mijn optiek te worden meegewogen. 17 Voor de feiten 2. en 3. geldt slechts dit laatste argument, nu uit het dossier in ieder geval niet blijkt van andere mogelijke getuigen en evenmin van een medisch onderzoek. 3.18. In zijn arrest heeft het hof geen verantwoording afgelegd voor het feit dat verzoeker op het weergegeven bewijsmateriaal is veroordeeld zonder dat hij in de gelegenheid is gesteld de belangrijkste getuigen te (doen) ondervragen. Gelet op het vorenoverwogene meen ik dat is onder deze omstandigheden niet is voldaan aan het bepaalde in art. 6 EVRM. 3.19. Het middel is dus gegrond. (...) 7. Deze conclusie strekt tot vernietiging van de bestreden uitspraak op grond van het eerste middel, tot verwijzing van de zaak naar het gerechtshof te 's-Hertogenbosch teneinde de zaak op het bestaande hoger beroep opnieuw af te doen en tot verwerping van het beroep voor het overige. Noten l.Ziebv. HRJV71999,74. 2.Vgl.HRN71993,535. 3. Zie ook HR NJ 1996, 573; HR NJ 1996, 645. 4. Zie HRNJ 1994, 427, rov. 6.3 (iii-3). 5. Zie bv. EHRM 23 april 1997, NJ 1997, 635, Reports 1997-III, p. 711 (Van Mechelen). 6. EHRM NJ 2002, 101 (Luca) 7. Aldus ook Schalken in zijn noot onder het arrest. 8. Zie bv. HR A/71992, 481. 9. Zie de noot van Knigge onder HR NJ 1999, 74. 10. Zie de noot van Schalken onder EHRM NJ 2002, 101 (Luca). 11. Een blik achter de papieren muur (politieproces-verbaal, dossierparagraaf 2.1.8 en 2.1.9) leert mij bovendien het volgende: - getuige [getuige 4], een collega van het slachtoffer, heeft verklaard dat de verdachte het slachtoffer [het slachtoffer] op 9 september 1998, in ieder geval na 16.00 uur, in zijn auto liet stappen en dat op diezelfde dag, omstreeks 19.00-19.30 uur het slachtoffer terugkwam en 'helemaal overstuur en huilend vertelde (...) dat zij verkracht was'. - de getuige [getuige 5] zag het slachtoffer op 9 september 1998, omstreeks 18.00 uur, op straat lopen, terwijl zij zwaaibewegingen maakte. De vrouw rende naar de auto van de getuige toe en zei: 'Ik moet naar de politie, ik moet naar de politie'. De vrouw zag er volgens de getuige slecht uit en maakte op hem een 'wanhopige indruk'. Nadat zij bij de getuige in de auto was gestapt vertelde zij dat zij was verkracht. Geen van beide getuigen is ter terechtzitting gehoord, terwijl daaromtrent evenmin een verzoek is gedaan. 12. Zie de conclusie van mijn ambtsgenoot Fokkens vóór HR NJ 1999,74 en EHRM NJ 1988, 745 (Unterpertinger), EHRM NJ 1993, 710 (Asch) en EHRM 28 augustus 1992, 242-A (Artner). 13. Zie bv. HR NJ 1998, 799. Zie ook EHRM NJ 1993,710 (Asch). 14. Zie P.S. vs.Germany, EHRM 20 december 2001. In deze zaak was het bewijs van seksueel misbruik met name gebaseerd op de verklaringen van de moeder van het jeugdige slachtoffer met betrekking tot haar dochters versie van de gebeurtenissen, de verklaring van de politieambtenaar die het meisje had gehoord en het rapport van een psycholoog die de verklaringen van het slachtoffer geloofwaardig achtte. Weliswaar werd een schending van art. 6 EVRM aangenomen, omdat de verdediging niet de mogelijkheid had gekregen om het slachtoffer te (doen) ondervragen, maar hieraan lijkt voornamelijk debet het lange tijdsverloop (18 maanden) tussen de gebeurtenissen en het opmaken van het psychologisch rapport. Zie rov. 29. 15. EHRM NJ 1993, 710, rov. 29. 16. Zie o,m. EHRM 20 september 1993, series A no 261-C (Saïdï). Zie ook mijn conclusie vóór HR NJ 1998, 910, waarin de HR schending van art. 6 EVRM aannam. 17. Zie ook HR NJ 1999, 74. Nr. 1591 Hoge Raad 25 juni 2002 Nr. 00778/01, LJN-m. AD9964 Mrs. Davids, De Savornin Lohman, Numann X, verdachte, advocaat mr. Bokserh Seksueel misbruik van kinderen; getuigen; strafprocesrecht; studioverhoor Art. 288 Sv Afwijzing van een verzoek tot een (tweede respectievelijk eerste) studioverhoor van de minderjarige slachtoffergetuigen op grond van gezondheidsrisico voor deze minderjarigen is met toepassing van de juiste maatstaf genomen. De aanvullende overweging van het hof dat van de noodzaak tot een studioverhoor niet is gebleken nu de verdachte het feit ontkent, acht de Hoge Raad onbe- NEMESIS 2003 nr. 3 21
Page 1 and 2: MEI/JUNI 2003 3 OPKOMST EN ONDERGAN
Page 3 and 4: Nemesis en de herrijzenis van de ge
Page 5 and 6: gezin inmiddels door scheiding of o
Page 7 and 8: zijn onderworpen. De bijzondere rec
Page 9 and 10: Naarmate het vreemdelingenbeleid re
Page 11 and 12: zijn de tegendraadse gevolgen van h
Page 13 and 14: punt heeft negatieve gelijkschakeli
Page 15 and 16: ACTUALITE1TENKATERN Samenstelling M
Page 17 and 18: gezien de vakantietoeslag op grond
Page 19 and 20: deeld in schaal 12 en hoger was zel
Page 21 and 22: Nr. 0200209 Mrs. Bloem, Melssen, Mi
Page 23 and 24: vader worden ontvangen in zijn inle
Page 25 and 26: stelsel van het huwelijksgoederenre
Page 27 and 28: sen, tegen S., gedaagde in conventi
Page 29 and 30: was sentenced to seven months' impr
Page 31 and 32: verdediging gestelde vragen beantwo
Page 33: hoger beroep van 2 november 2000 de
Page 37 and 38: nis te verlenen die hem uit een oog
Page 39 and 40: 6. Beslissing De Hoge Raad verwerpt
Page 41 and 42: Noten 1. Waarschijnlijk omdat het e
Page 43 and 44: zorgd. De rechtbank heeft voorts in
Page 45 and 46: lijker beschrijving van de situatie
Page 47 and 48: ehoeve van alle huiselijk geweldzak
Page 49 and 50: lijk door het OM wordt gevraagd of
Page 51 and 52: II Some headlines of the discussion
Page 53 and 54: it should be explained that the non
Page 55 and 56: claim that they lack the power or t
Page 57 and 58: vens te verstrekken aan samenwerkin
Page 59 and 60: Economische activiteit of misdrijf?
Page 61 and 62: op werving over de grens opnieuw ve
Page 63 and 64: zaak Kraus heeft het Hof bepaald da
Page 65 and 66: Sinds de tachtiger jaren wordt het
Page 67 and 68: voor de betrokkenheid van verdachte
Page 69 and 70: 'Hé!' riep Knor, 'wat ben je aan h
Page 71 and 72: STRAFPROCESRECHT, BESTUURSPROCESREC

(2003) nummer 3 mei/juni - Nemesis

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?