(2003) nummer 3 mei/juni - Nemesis

treft, kan het echter uitkomst bieden. Naar mag worden
aangenomen rustte de bewezenverklaring hier zwaarwegend
op de verklaring van het slachtoffer afgelegd ten
overstaan van de politie, waarop ook de rechter moest
vertrouwen. De uitspraak vermeldt in ieder geval niets
over de kwaliteit van het voor een bewezenverklaring
noodzakelijke steunbewijs. Dat de zittingsrechter in zo'n
geval de grootst mogelijke zekerheid zoekt en zich uit dien
hoofde laat voorlichten over de geestelijke staat van het
slachtoffer als potentiële getuige, is begrijpelijk en doet
recht aan de verdedigingsbelangen.
HR 9 april 2002 resp. HR 9 juli 2002 l0 : verwante
kwesties
De laatste twee te bespreken zaken staan wat los van de
andere uitspraken. In beide zaken is de slachtoffergetuige
ter zitting verschenen.
Beletten van vragen
In de zaak van 9 april ging het wederom om vermeende inbreuken
op het ondervragingsrecht, nu in de vorm van het
beletten van door de verdediging opgegeven vragen door
de rechter. Beide vragen worden mijns inziens terecht niet
van belang geacht voor de rechterlijke besluitvorming. Eén
van de vragen - de als tweede opgegeven - komt in de
ogen van de Hoge Raad niet eens voor antwoord in aanmerking
en wordt afgedaan met een beroep op art. 81
Wet RO. En terecht. De vraag of het slachtoffer in de regel
pijn ondervindt ten tijde van de geslachtsgemeenschap
is algemeen gesteld immers irrelevant voor het afgedwongen
(lees: strafbare) karakter daarvan. Het toebrengen van
pijn constitueert de verkrachting niet, dat doet de dwang.
Hoewel niet uitgesloten is dat de dwang (mede) de vorm
aan kan nemen van het bewust pijnigen van het slachtoffer,
is haar specifieke fysieke conditie daarvoor geen constituerend
gegeven.
Ook de vraag naar het vaderschap van de door het slachtoffer
geaborteerde vrucht is irrelevant voor de bewezenverklaring.
De vraag ziet immers op de, na de vaststelling
van de bewezenverklaring, te nemen beslissing over de
vordering benadeelde partij. Maar ook in dat specifieke kader
wordt de vraag irrelevant geacht: de abortus en de
schade die het slachtoffer ten dien gevolge heeft ondervonden,
staat immers in direct causaal verband met de
verweten verkrachting. Niet het al dan niet ongewenste
karakter van de zwangerschap staat ter beoordeling, maar
de schade die de medische behandeling, als noodzakelijk
gevolg van de verkrachting door verdachte, heeft toegebracht
aan de vrucht.
Openbaarheid in het geding
In HR 9 juli 2002 wordt de motivering aangevochten waarmee
de zittingsrechter tot driemaal toe de deuren heeft
laten sluiten (art. 269 Sv). Wanneer het slachtoffer als getuige
gaat verklaren over het seksueel misbruik door haar
broer gelast het hof ambtshalve de sluiting van de deuren
met een beroep op de waarheidsvinding. Blijkbaar acht
men aannemelijk dat het slachtoffer in de beslotenheid van
gesloten deuren vrijer zal verklaren. De tweede en derde
sluiting worden niet nadrukkelijk gemotiveerd, maar betreffen
een voortzetting van het verhoor van dezelfde
10. N/B 2002, 76 resp. NJ8 2002, 123. Zie voor de uitspraken ook het katern
van dit nummer, RN 2003/3, 1589 en 1592.
I GRENZEN AAN HET ONDERVRAGINGSRECHT RENÉE KOOL
slachtoffergetuige. Niet nodig was opnieuw een uitdrukkelijke
motivering daarvoor te geven, aldus de Hoge Raad.
De noodzaak daartoe vloeide voort uit de eerste sluiting
van de deuren.
Gelet op het voorgaande mag een sluiting van de deuren
worden beschouwd als een relatief beperkte inbreuk op
de verdedigingsrechten. Daar waar dergelijke getuigenverhoren
in de regel plaatsvinden in de beslotenheid van het
kabinet van de rechter-commissaris vormt een sluiting van
de deuren een aanvaardbare inbreuk op het recht op de
externe openbaarheid.
Evaluatie
Wat leren de besproken uitspraken over de positie van
het slachtoffer van seksueel geweld als (potentiële) getuige?
Voor een deel brengt deze jurisprudentie bevestiging
van het bestaande, namelijk dat het recht op een eerlijk
strafproces niet absoluut is, maar moet worden afgewogen
tegen andere in het spel zijnde belangen, in het bijzonder
dat van de slachtoffergetuige. Dat standpunt is inmiddels
genoegzaam bekend. Sinds de jaren tachtig van de
vorige eeuw geldt dat de slachtoffergetuige in rechte geldende
aanspraken heeft op bescherming van de persoonlijke
levenssfeer, welke aanspraken worden afgewogen tegen
de verdedigingsrechten en kunnen leiden tot
beperkingen daarop. Met name waar het kwetsbare getuigen
betreft zoals (minderjarige) slachtoffers van seksueel
geweld worden soms vergaande uitzonderingen op de onmiddellijkheid
toegestaan.
Een ander uitgangspunt zou overigens maatschappelijk
niet aanvaardbaar zijn, gelet op de huidige nadruk op de
slachtofferbelangen en de aanspraken op bescherming
daarvan vanwege de strafrechtspleging. Het slachtoffer is
inmiddels een niette negeren (crimineel-)politieke factor
geworden, hetgeen onder andere tot uitdrukking komt in
een versterking van de traditioneel bescheiden processuele
positie.'' Feitelijk ziet de strafrechtspleging zich bij de
bewijsgaring in toenemende mate geconfronteerd met
haar afhankelijkheid van de bereidheid van burgers hun
medewerking te verlenen in de vorm van een getuigenverklaring.
In toenemende mate blijkt het moderne slachtoffer
daar niet zonder meer toe bereid te zijn en eist deze
garanties voor de persoonlijke levenssfeer. Dit geldt zeker
voor de bewijsvoering ter zake van delicten die uit hun
aard al een forse inbreuk betekenen op de lichamelijke en
geestelijke integriteit van het slachtoffer, zoals dat het geval
is bij seksueel geweld.
De bereidheid om dergelijke slachtoffers als getuigen te
ontlasten en uit dien hoofde soms forse inbreuken toe te
staan op de verdedigingsrechten is begrijpelijk. Tegelijkertijd
draagt deze ontwikkeling een onoplosbare spanning in
zich. Het primaire doel van het strafproces blijft immers
het garanderen van een eerlijk strafproces voor de verdachte,
daar vinden de belangen van slachtoffers - ook die
van seksueel geweld - hun grens. Gelukkig is er in de praktijk
met de nodige creativiteit nog heel wat mogelijk, zoals
uit bovenstaande uitspraken blijkt.
Renée Kool
11. Zie ten deze het lezenswaardige boek van Hans Boutellier, De Veilig-
heidsutopie, SWP 2002.
72 NEMESIS 2003 nr. 3