(2003) nummer 3 mei/juni - Nemesis

More documents

Recommendations

Info

dachte gevolgen worden verbonden: nu de verdediging geen enkele gelegenheid heeft gehad de slachtoffergetuigen te (doen) ondervragen mochten de door hen bij de politie afgelegde verklaringen niet tot het bewijs worden gebruikt. De rechterlijke overtuiging in de schijnwerpers De Hoge Raad verwerpt het middel: de maatstaf van art. 288 lid I onder a Sv is door het hof juist toegepast. Ook de subsidiaire klacht treft geen doel. Overeenkomstig eerdere uitspraken oordeelt de Hoge Raad dat belastende verklaringen van derden tot het bewijs mogen worden gebruikt, mits uit andere bewijsmiddelen voldoende steun blijkt voor de betrokkenheid van de verdachte bij het tenlastegelegde. Opgemerkt wordt dat uit de bestreden bewijsmiddelen een handelingspatroon blijkt, dat niet alleen bevestiging vindt in het steunbewijs, maar ook in de (deels ontkennende) verklaring van de verdachte. Impliciet geeft de Hoge Raad zodoende een oordeel over de betrouwbaarheid van de slachtoffergetuigen. Daarmee geeft hij ook een oplossing voor de onbereikbaarheid van de straatprostituee als getuige, een groep die potentieel risico loopt slachtoffer te worden van seksueel geweld. Het nadeel van zo'n benadering is echter dat de nadruk bij de bewezenverklaring sterker dan vaak al het geval is komt te liggen op de rechterlijke overtuiging. Dat is problematisch, omdat het hier gaat om door de verdachte betwiste verklaringen, die als enige bron van bewijs voor rechtstreekse betrokkenheid van verdachte gelden. Onvoldoende inspanningen? A-G Machielse besteedt hier in zijn conclusie uitgebreid aandacht aan en meent, mijns inziens terecht, dat in zo'n geval zwaardere eisen moeten worden gesteld aan het steunbewijs. 3 Niet volstaan kan worden met de redenering dat de betrokkenheid van de verdachte wordt bevestigd door ander bewijsmateriaal (in deze zin ook: HR 12 oktober 1999 JOL 1999, 207). Maar ook overigens meent de A- G dat de inspanningen van politie en Openbaar Ministerie in deze zaak tekort zijn geschoten. Andere vormen van procedurele compensatie voor het gefrustreerde ondervragingsrecht waren immers mogelijk geweest, zoals het ambtshalve oproepen van één of meer (andere) getuigen en/of een (rapporterend) deskundige. 4 Wanneer, zoals in de onderhavige zaak voorzienbaar is dat de slachtoffergetuigen geen gehoor zullen geven aan de oproeping te getuigen ten overstaan van de rechter en de verdediging, hebben politie en Openbaar Ministerie tot taak zich in te spannen om voldoende, kwalitatief hoogwaardig steunbewijs te verzamelen op grond waarvan de rechter kan komen tot een legitieme, liefst gemotiveerde bewezenverklaring. Inmiddels is naar verluidt in deze zaak een klacht ingediend bij het EHRM. 5 EHRM 20 december 2001, P.S. v. Germany, resp. HR 25 juni 2002: minderjarige slachtoffergetuigen Deze zaken betreffen beiden seksueel misbruik van minderjarigen. Ook hier had de verdediging in beide zaken GRENZEN AAN HET ONDERVRAGINGSRECHT R E N É E K O O L verzocht de slachtoffers te kunnen horen, welk verzoek was afgewezen. In het verlengde daarvan werd door de verdediging tevens bezwaar gemaakt tegen het gebruik van bij de politie afgelegde verklaringen. Psychologie van de koude grond In P.S. v. Germany 6 wordt een pianoleraar ervan beschuldigd zijn achtjarige leerling ontuchtig te hebben betast. Het slachtoffer wordt gehoord door de politie, waar zij de aangifte door haar vader bevestigt. Haar moeder verklaart dat haar dochter die middag overstuur is thuisgekomen van de pianoles en verklaart over hetgeen het meisje haar heeft verteld over het seksueel misbruik. Verdachte verzoekt om een psychologische rapportage teneinde de betrouwbaarheid van het slachtoffer te kunnen toetsen, hetgeen wordt afgewezen. Daarvoor worden twee redenen opgegeven. Ten eerste meent de rechter op grond van diens ruime ervaring in familiezaken te beschikken over voldoende oordelingsvermogen, ten tweede zou zo'n onderzoek ernstig afbreuk doen aan de gezondheidstoestand van het slachtoffer, die de gebeurtenis volgens zeggen van de ouders inmiddels had verdrongen. In hoger beroep wordt de gevraagde rapportage alsnog gelast; de gedragsdeskundige acht de verklaringen van het slachtoffer afgelegd bij de politie betrouwbaar. De verdediging verzoekt opnieuw het slachtoffer te kunnen horen ter zitting. De medisch onderbouwde weigering van de ouders om daar medewerking aan te verlenen wordt, tezamen met de uitslag van het voornoemde deskundigenonderzoek, voldoende geacht om het verzoek af te wijzen. Het slachtoffer wordt als 'onvindbare' getuige gekwalificeerd. Ook een derde rechtsgang mag niet baten, waarna verdachte een klacht indient bij het EHRM wegens schending van art. 6 EVRM. Onvoldoende motivering Het EHRM constateert een schending van art. 6 lid 3 EVRM. Uitgangspunt is dat alle bewijs in beginsel op een openbare zitting ten overstaan van de verdachte moet worden overgelegd. Geconstateerd wordt dat het achtjarige slachtoffer in geen enkele instantie is ondervraagd door een rechter, hetgeen ook de verdediging de mogelijkheid heeft ontnomen de betrouwbaarheid van de slachtoffergetuige te toetsen. Hoewel het EHRM het legitiem oordeelt bij de inrichting van het strafproces rekening te houden met de belangen van jeugdige slachtoffergetuigen vereist dat wel een motivering van de uit dien hoofde toegepaste restricties op de verdedigingsrechten (par. 28). De in eerste aanleg gegeven motivering wordt onvoldoende bevonden, en hoewel men getracht heeft dit verzuim in tweede instantie te repareren worden ook deze inspanningen onvoldoende bevonden. Het tijdsverloop en het feit dat de slachtoffergetuige wederom niet door enige rechter is gehoord, bieden onvoldoende procedurele compensatie voor het niet kunnen effectueren van het ondervragingsrecht (par. 29). Temeer daar de verklaring van de slachtoffergetuige het enige rechtstreekse bewijs is 3. Machielse sluit zich aan bij het commentaar van Knigge en Schalken in 5. Rozemond vermeldt in een recent artikel dat de raadsman voorne- hun noten onder HR 14 april 1998, NJ 1999, 73 resp. HR 29 september mens is de zaak aan te brengen bij het EHRM; Klaas Rozemond, 'Bewijs- 1998, N] 1999, 74 en EHRM 27 februari 2001, NJ 2002, 101, Luca v. Italy. minima voor getuigenverklaringen', N/6 2002 nr. 39, voetnoot 22. 4. Over dit punt eerder: A-G Fokkens in zijn conclusie voor HR 29 sep- 6. NJ 2002,435, m.nt. Schalken. Zie voor de uitspraak ook het katern van tember 1998, NJ 1999,74. dit nummer, RN 2003/3, 1588. 70 NEMESIS 2003 nr. 3
voor de betrokkenheid van verdachte (par. 30). Een veroordeling mag nu eenmaal niet 'solely or to a decisive extent degree' berusten op een verklaring van een getuige ten aanzien van wie het ondervragingsrecht niet kon worden uitgeoefend (zie onder meer: EHRM 26 maart 1996, NJ 1996, 741, par. 76, Doorson; EHRM 23 april 1997, NJ 1997, 635, par. 76, Van Mechelen. Zie voorts: HR I februari 1994, NJ 1994, 427). Unaniem wordt besloten tot schending van art. 6 lid 3 EVRM. 7 Studioverhoor als keurmerk In HR 25 juni 2002 8 ging het om een verzoek tot een studioverhoor, een voorziening die standaard in acht moet worden genomen bij jeugdige slachtoffergetuigen. Ten aanzien van één van de slachtoffers was dit ook afgenomen; de verdediging wilde echter een tweede studioverhoor om de betrouwbaarheid van deze slachtoffergetuige (nogmaals) te kunnen toetsen. Het tweede slachtoffer was in het geheel niet door de politie verhoord, maar had haar verhaal 'zeer gedetailleerd aan haar moeder' gedaan. Het verzoek tot (nader) studioverhoor van beide getuigen werd afgewezen met een beroep op het gezondheidsrisico dat dit zou oproepen voor de betrokken minderjarigen (art. 288 lid I onder b Sv). Bovendien, zo merkte het hof in een aanvullende overweging op, ontkende de verdachte de tenlastegelegde feiten. De afwijzing van het studioverhoor op grond van de daaraan verbonden gezondheidsrisico's vond instemming bij de Hoge Raad; de aanvullende overweging in de daaraan ten grondslag liggende motivering echter niet. Close relatives In zijn conclusie besteed A-G Jörg ambtshalve aandacht aan de vraag welke bewijswaarde kan worden toegekend aan de getuigenverklaring van de moeder van het tweede slachtoffer. Het feit dat het bewijs voor rechtstreekse betrokkenheid van de verdachte in de vorm van een de auditu-verklaring wordt aangeleverd levert geen problemen op volgens de A-G. De verklaring van de moeder vindt immers op een essentieel punt bevestiging in ander bewijsmateriaal. Zowel het slachtoffer - via haar moeder - als de verdachte verklaren over een T-shirt met afdruk van een spin(nenweb), welk kledingstuk bovendien uit een stapel wasgoed van verdachte aan de politie werd overhandigd. Dat is op zichzelf voldoende, aldus A-G Jörg. Hoewel ik me daar wel ik kan vinden, prefereer ik een andere uitkomst. Het jeugdige slachtoffer kon immers gedetailleerd verklaren tegenover haar moeder. Daaruit leid ik af dat zij dat ook ten tweede male, in een voor haar veilige omgeving zou hebben kunnen doen. Hoewel zo'n studioverhoor ongetwijfeld belastend zou zijn geweest voor het slachtoffer, zou daarmee meer recht zijn gedaan aan het precaire evenwicht tussen het wettelijk bewijsminimum en de daarop gebaseerde rechterlijke overtuiging dat zo vaak onder druk staat in zedenzaken, in het bijzonder wanneer het jeugdige slachtoffers betreft. Juist vanwege de maatschappelijke gevoeligheid van de problematiek is het zaak iedere schijn van rechterlijke vooringenomenheid te vermijden. Daarmee is het probleem van het gebruik van de audituverklaringen en de zwaarwegende betekenis daarvan bin- 7. Zie ook de eerder vermelde zaak tegen A.M. v. Italy, EHRM 14 december 1999, N/8 2000 nr. 5 / NJCM 2000 nr. 7/8. 8. Zie voor de uitspraak het katern van dit nummer, RN 2003/3, 1591. GRENZEN AAN HET ONDERVRAGINGSRECHT R E N É E KOOL nen het bewijsaanbod in dit soort zaken evenwel niet opgelost. Het besluit een studioverhoor te doen plaatsvinden veronderstelt immers een substantiële verdenking, die veelal berust op aangifte door de ouders. In zoverre vormt het studioverhoor niet meer, maar ook niet minder dan een middel om de aangifte te verifiëren en zich een oordeel te kunnen vormen over de betrouwbaarheid van de minderjarige slachtoffergetuige. De aangifte blijft als de oud/tu-verklaring onverminderd van belang voor het bewijs. HR 16 oktober 2001 9 : rechterlijke waarborgen tegen lekenpsychologie Anders dan in de bovenvermelde uitspraak in P.S. v. Germany, ging het Hof Den Bosch in deze zaak niet over één nacht ijs in haar beoordeling van het verzoek tot oproeping van het slachtoffer als getuige. Tot tweemaal toe laat het hof zich voorlichten over de psychische toestand van het slachtoffer en over de vraag of, en zo ja onder welke beperkingen, een verhoor mogelijk zou zijn. De rapporterend psychiater oordeelt dat een verhoor niet mogelijk is, ook niet in de beslotenheid van het kabinet van de rechter-commissaris (art. 187 Sv). Zo'n verhoor zou vanwege de herhaalde confrontatie met het tenlastegelegde feit aanleiding kunnen geven tot zelfdoding door het slachtoffer. Daarmee is voor het hof - en in navolging daarvan de Hoge Raad - de kous af. De klacht van de verdediging dat meer subsidiaire vormen van verhoor, zoals bijvoorbeeld een verhoor per e-mail, mogelijk zou moeten zijn, loopt stuk op het voornoemde trauma. Niet het verhoorregime vormt immers het probleem, maar de hernieuwde confrontatie met het seksuele geweld en de daaraan verbonden gezondheidsrisico's voor het slachtoffer (art. 288 lid I onder b Sv). Dat rechtvaardigt de afwijzing van het verzoek haar op te roepen als getuige. Voors en tegens Het opmerkelijke in deze zaak ligt niet zozeer in het door de verdediging voorgestelde verhoor per e-mail. Want hoewel tot nu toe bij mijn weten nog geen verhoren per e-mail hebben plaatsgevonden, zijn er al wel verhoren afgenomen waarbij werd volstaan met vraag en antwoord. Belangwekkender is de onderbouwing van de gezondheidstoestand ex art. 288 lid I onder b Sv door middel van het gelasten van een psychiatrische rapportage. Hoewel dat in dit geval een voor het slachtoffer positieve uitkomst oplevert, roept het ook ambivalente gevoelens bij mij op. Enerzijds voorkomt zo'n rapportage door een gedragsdeskundige lekenpsychologie van de zijde van de zittingsrechter en onderbouwt het de rechterlijke beslissing, waardoor recht wordt gedaan aan betrokken belangen. Anderzijds kan zo'n rapportage door het slachtoffer als belastend worden ervaren en zodoende aanleiding geven tot herhaald slachtofferschap. De vraag is dan of een weigering mee te werken aan zo'n onderzoek resulteert in het tegendeel, namelijk dat de weigering daaraan mee te werken zal worden opgevat als blijk van onbetrouwbaarheid van de slachtoffergetuige. In zaken als onderhavige, waarin het zeer ernstige vormen van seksueel geweld be- 9. NJ 2002, 202. Zie voor de uitspraak ook het katern van dit nummer, RN 2003/3, 1587. NEMESIS 2003 nr. 3 71
Page 1 and 2:
MEI/JUNI 2003 3 OPKOMST EN ONDERGAN
Page 3 and 4:
Nemesis en de herrijzenis van de ge
Page 5 and 6:
gezin inmiddels door scheiding of o
Page 7 and 8:
zijn onderworpen. De bijzondere rec
Page 9 and 10:
Naarmate het vreemdelingenbeleid re
Page 11 and 12:
zijn de tegendraadse gevolgen van h
Page 13 and 14:
punt heeft negatieve gelijkschakeli
Page 15 and 16: ACTUALITE1TENKATERN Samenstelling M
Page 17 and 18: gezien de vakantietoeslag op grond
Page 19 and 20: deeld in schaal 12 en hoger was zel
Page 21 and 22: Nr. 0200209 Mrs. Bloem, Melssen, Mi
Page 23 and 24: vader worden ontvangen in zijn inle
Page 25 and 26: stelsel van het huwelijksgoederenre
Page 27 and 28: sen, tegen S., gedaagde in conventi
Page 29 and 30: was sentenced to seven months' impr
Page 31 and 32: verdediging gestelde vragen beantwo
Page 33 and 34: hoger beroep van 2 november 2000 de
Page 35 and 36: hoord kunnen worden, terwijl zij in
Page 37 and 38: nis te verlenen die hem uit een oog
Page 39 and 40: 6. Beslissing De Hoge Raad verwerpt
Page 41 and 42: Noten 1. Waarschijnlijk omdat het e
Page 43 and 44: zorgd. De rechtbank heeft voorts in
Page 45 and 46: lijker beschrijving van de situatie
Page 47 and 48: ehoeve van alle huiselijk geweldzak
Page 49 and 50: lijk door het OM wordt gevraagd of
Page 51 and 52: II Some headlines of the discussion
Page 53 and 54: it should be explained that the non
Page 55 and 56: claim that they lack the power or t
Page 57 and 58: vens te verstrekken aan samenwerkin
Page 59 and 60: Economische activiteit of misdrijf?
Page 61 and 62: op werving over de grens opnieuw ve
Page 63 and 64: zaak Kraus heeft het Hof bepaald da
Page 65: Sinds de tachtiger jaren wordt het
Page 69 and 70: 'Hé!' riep Knor, 'wat ben je aan h
Page 71 and 72: STRAFPROCESRECHT, BESTUURSPROCESREC
show all

(2003) nummer 3 mei/juni - Nemesis

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?