2003/001

1e graad 9
AV Biologie 1 lestijd 1e jaar en 1 lestijd 2e jaar en wetenschappelijk werk Biologie 1 lestijd 2e jaar
In het 1 ste leerjaar wordt slechts occasioneel aandacht besteed aan de aspecten van verdamping en
voedselopbouw . Deze onderwerpen komen uitgebreid aan bod in het 2 de jaar . Tijdens de excursie zal de leerkracht
wel, indien de gelegenheid zich voordoet, wijzen op de aanplanting van boomsoorten die veel water
verdampen (wilg, populier, els).
In het 2 de jaar wordt een meer systematische aanpak vooropgesteld. Daar waar er in het eerste leerjaar sprake
was van "verkenning" van een biotoop, kan men nu overgaan tot een eenvoudige studie ervan. Men kiest daarom
een aangepast biotoop dat het aanwenden van eenvoudige veldbiologische technieken mogelijk maakt.
De leerlingen werken bij voorkeur in groepjes. Een goede organisatie van het werk, met een vooraf duidelijk omlijnde
taakverdeling, zal de motivering voor het onderzoek zeker verhogen. Men zorgt voor degelijk opgestelde notitiebladen
en voor geschikt materiaal om organismen te verzamelen, te determineren en indien nodig te vervoeren.
Het terrein wordt op de topografische kaart gesitueerd; men meet enkele abiotische factoren (bv. temperatuur,
zuurgraad, lichtintensiteit, hoogteverschillen). Aspecten van verdamping en voedselopbouw komen aan bod
evenals factoren die hierop een invloed hebben.
Tips
Naast de verder in het leerplan vermelde algemene toelichtingen en methodologische wenken volgen nog een
aantal tips voor specifieke biotopen.
Biotoop bos: Afhankelijk van het seizoen zal men bloeiende dennen, mossen met sporenkapsels, jonge varenplanten
of varens met sporendoosjes aantreffen en kan men typische vogelzang beluisteren.
Dieren kan men inventariseren door directe waarneming of aan de hand van hun sporen. Insecten, spinnen,
wantsen, ... kan men opvangen op een doek. Men kan ook nagaan welke soorten men aantreft op rottend hout,
bodemvallen plaatsen, humus en strooisel onderzoeken, e.d.m. Eventueel kunnen kleinere bodemorganismen met
de Berlese-techniek verzameld worden.
Biotoop zoetwater: De determinatie van de flora kan gebeuren met een dichotome tabel of aan de hand van afbeeldingen.
De inventarisatie gebeurt best door de waargenomen soorten aan te kruisen op een vooraf ontworpen
opnameblad.
Macro-invertebraten worden gevangen met een keukenzeef; men onderzoekt de inhoud van de zeef in een witte
dissectieteil, zondert de dieren af per soort en determineert ze.
Organismen die leven in het bodemslijk kan men o.a. waarnemen door een veel voorkomende waterplant los te
maken en de wortels af te spoelen in een witte teil.
De zuiverheidgraad van het water kan men nagaan door de biotische index te bepalen a.d.h. van de waargenomen
macro-invertebraten. Plankton kan onderzocht worden met behulp van de microscoop of van de stereoloep.
Biotoop wegberm: Men beperkt de determineeroefeningen tot die soorten waarvan men zeker is dat ze met de gebruikte
tabellen kunnen gevonden worden (bijvoorbeeld grassen hoeft men niet tot op de soort te bepalen). Het
inventariseren van de organismen gebeurt best met behulp van een aankruistabel en van figuren.
Door de aanwezige diersoorten te rangschikken volgens de plaats waar men ze aantreft (bijvoorbeeld op de
bloemen, op de stengels, op de bladeren, op de bodem) wordt nadien het opsporen van voedselrelaties vereenvoudigd.
Biotoop bodem: door een kleine hoeveelheid strooisel in een witte dissectieteil te onderzoeken kan men bodemorganismen
per soort afzonderen. Kleine dieren kunnen ook opgevangen worden met de Berlese-techniek.
Determinatie van bodemorganismen gebeurt best d.m.v. afbeeldingen of met eenvoudige dichotome tabellen.
Vanzelfsprekend is ook hier determineren tot op de soort niet nodig.
Men kan een vergelijking maken tussen de aantallen en de verschillende organismen in de strooisel- en in de
humuslaag van een loofbos en van een naaldbos.
Biotoop strand: Men wijst er op dat de aangetroffen schelpen de uitwendige kalkskeletten zijn van (meestal) in het
zand ingegraven weekdieren. Men kan de leerlingen een afbeelding aanbieden waarop de meest voorkomende
soorten in hun habitat weergegeven zijn. Tijdens de excursie gaat men voor elke waargenomen soort na of ze ingegraven
leeft, of ze losgerukt werd van een rotskust, van een pier, van een staketsel, e.d.m.
Men vestigt de aandacht op veldkenmerken van geobserveerde strandvogels en wijst ook op de voedselrelatie
tussen elke soort en haar voornaamste voedselbron.