Zicht op kwetsbaarheid

Inleiding
13
impliceert automatisch dat de aanwezigheid van kwetsbare factoren niet per definitie leidt tot slachtofferschap.
9 Naast kwetsbare factoren zijn er ook beschermende factoren die mede bepalen hoe kwetsbaar
een persoon is. Denk aan een hechte gezinssituatie, sterke verbindingen met de lokale gemeenschap en
de aanwezigheid van effectief beleid ten aanzien van het voorkomen van slachtofferschap. 10
In diverse internationale rechtsdocumenten is de term kwetsbaarheid opgenomen in combinatie
met verplichtingen om in te zetten op het voorkómen van mensenhandel. Het Palermo Protocol en de
EU-richtlijn mensenhandel 11 benadrukken bijvoorbeeld ook expliciet het belang om kwetsbare groepen
te informeren en voor te lichten. Kennis over wat een groep personen, in casu kinderen, kwetsbaar maakt
is daarom essentieel. 12
Om meer grip te krijgen op de factoren die kinderen kwetsbaar kunnen maken voor mensenhandel
wordt in dit onderzoek gebruik gemaakt van de door de Europese Commissie geïntroduceerde ‘clusters’
van kwetsbaarheid, namelijk (1) individuele kwetsbaarheid, (2) familiale kwetsbaarheid, (3) sociaaleconomische
kwetsbaarheid en (4) structurele kwetsbaarheid. Bij individuele
kwetsbaarheid gaat het om factoren die liggen in de persoonlijke ‘[…] the extent to which a child is vulnerable
situatie en geschiedenis van het kind. Een verleden van misbruik to trafficking is only rarely determined by one
draagt bijvoorbeeld bij aan een grotere kans slachtoffer van mensenhandel
te worden, net als een gebrekkige cognitieve en emotionele exposed to a combination of circumstances
particular factor. Rather, children are usually
ontwikkeling. Ook een instabiele gezinssituatie of een slechte financiële
huishouding binnen het gezin (familiaal), het onderdeel uitma-
trafficking’ [Europese Commissie, 2015].
which result in them becoming victims of
ken van een gemarginaliseerde bevolkingsgroep en slechte toegang
tot zorg en justitie (sociaaleconomisch) zijn factoren die het risico kunnen
vergroten slachtoffer te worden van mensenhandel. Als voorbeeld van structurele kwetsbaarheid kan tot
slot worden genoemd de afwezigheid van een overheid die in voldoende mate is toegerust op het signaleren
van kwetsbaarheid en het bieden van bescherming aan kinderen die slachtoffer zijn geworden of
kunnen worden van mensenhandel.
De door de Europese Commissie gemaakte indeling is ideaaltypisch van aard. In de praktijk zal het
niet eenvoudig zijn de kwetsbaarheid van een kind te bepalen aan de hand van deze vier clusters. Risicofactoren
zijn immers lastig los van elkaar te beschouwen. Ook oefenen deze factoren over en weer
invloed op elkaar uit en kunnen ze elkaar versterken. Aan de andere kant, de clusters van de Europese
Commissie verschaffen wel een helder denkschema aan de hand waarvan grip op verschillende factoren
van kwetsbaarheid kan worden verkregen. Om die reden worden de clusters in dit rapport gebruikt bij
de samenvattingen die voorafgaan aan de verkennende analyses van de zeven groepen.
9 UNODC, 2013; Europese Commissie, 2015.
10 Het gaat bij protectieve factoren in wezen om het spiegelbeeld van kwetsbaarheden, namelijk: factoren die maken
dat kinderen minder kwetsbaar zijn voor mensenhandel (ook wel resilience factors genoemd). Gelet op het bestek van
dit rapport heeft de Nationaal Rapporteur zich beperkt tot een bespreking van factoren die kwetsbaar maken.
11 EU-Richtlijn mensenhandel (2011/36/EU) inzake de voorkoming en bestrijding van mensenhandel en de bescherming
van slachtoffers daarvan, en ter vervanging van Kaderbesluit 2002/629/JBZ van de Raad 5 april 2011, PbEU 2011, L 101/1.
12 De Europese Commissie heeft haar studie uitgevoerd in het kader van de Europese Strategie ter uitroeiing van mensenhandel
2012 – 2016. Om de kwetsbare factoren te onderzoeken zijn er diepte-interviews gehouden in verschillende
lidstaten en daarnaast zijn er ook stakeholders op Europees niveau geïnterviewd. Vervolgens hebben stakeholders
uit de 28 verschillende lidstaten gediscussieerd over een gedetailleerde lijst met mogelijke kwetsbare
factoren. Tot slot is aan professionals die werken met minderjarige slachtoffers van mensenhandel gevraagd om de
nieuwe lijst te becommentariëren en of ze casussen en bewijs konden overleggen die de kwetsbare factoren zouden
kunnen staven. Tijdens het onderzoek is overigens niet alleen gekeken naar kwetsbare factoren, maar ook naar
protectieve factoren (Europese Commissie, 2015: p. 27).