Zicht op kwetsbaarheid

76
Zicht op kwetsbaarheid
Hoewel gearrangeerde huwelijken en huwelijksdwang op het eerste gezicht te onderscheiden fenomenen
zijn, is in literatuur en beleid ook veel aandacht voor de overlap tussen beide. 48
In het navolgende wordt de relatie tussen gearrangeerde kindhuwelijken en mensenhandel én seksueel
geweld tegen kinderen nader bestudeerd. Daarbij is er aandacht voor drie onderwerpen: (1) de
relatie tussen dit soort huwelijken en mensenhandel en dwang, (2) de relatie tussen dit soort huwelijken
en criminele uitbuiting, en tot slot, (3) de relatie tussen de consummatie van een gearrangeerd kindhuwelijk
en mensenhandel en seksueel geweld tegen kinderen. Het perspectief dat in het geval van alle drie
de onderwerpen wordt gebruikt, is dat van het materieel strafrecht. Gekeken wordt in hoeverre het fenomeen
van de gearrangeerde kindhuwelijken raakt aan delicten die in het Wetboek van Strafrecht ten
aanzien van mensenhandel en seksueel geweld tegen kinderen zijn opgenomen. Op de inherente beperkingen
aan zo een benadering wordt in subparagraaf 4.1.4.5 nog teruggekomen.
4.1.4.1 De relatie tussen gearrangeerde kindhuwelijken, mensenhandel en dwang
De vraag kan worden gesteld of het arrangeren van een kindhuwelijk op zichzelf een vorm van mensenhandel
oplevert. Daartoe zal, in elk geval onder artikel 273f lid 1 sub 2 Sr, sprake moeten zijn van de intentie –
aan de kant van de ouders – om het kind met het arrangeren van het huwelijk uit te buiten. Die intentie zal
bijvoorbeeld kunnen worden afgeleid uit het feit dat voor het ‘overdragen’ van een meisje haar ouders een
bruidsschat ontvangen. Toch is het wel de vraag in hoeverre hier daadwerkelijk ook het oogmerk op uitbuiting
is gericht. Hoewel de associatie met (deze vorm van) mensenhandel zeker niet vergezocht is, lijkt het
arrangeren van het huwelijk in zichzelf namelijk niet de kern van de delictsomschrijving van mensenhandel
ex art. 273f lid 1 sub 2 Sr te raken, waarbij het ‘verdienelement’ vaak duidelijker voorop staat. 49
Dat wil niet zeggen dat gearrangeerde kindhuwelijken vanuit strafrechtelijke optiek onproblematisch
zijn. Het is de vraag of in het geval van gearrangeerde kindhuwelijken – waarbij per definitie sprake is van
een overwichtsituatie van ouders op kinderen 50 – niet ook sprake is van een vorm van strafrechtelijk relevante
dwang. De overlap tussen gearrangeerde huwelijken en huwelijksdwang is op meerdere plekken in
de literatuur beschreven. Over het algemeen lijkt er consensus over te zijn dat gearrangeerde huwelijken
niet per definitie huwelijksdwang opleveren. Daarvan is pas sprake als het gearrangeerde huwelijk als
onvrijwillig kan worden aangemerkt. De beantwoording van de vraag wanneer een gearrangeerd huwelijk
overloopt in een situatie van huwelijksdwang is dus afhankelijk van de vraag wanneer kan worden gesproken
over het ontbreken van vrijwilligheid en dus wanneer sprake is van dwang. Dwang is als zodanig
strafbaar gesteld in artikel 284 Sr, dat het oog heeft op degene die een ander of een derde wederrechtelijk
en door middel van dwangmiddelen dwingt iets te doen, niet te doen of te dulden. 51 Dit delict gaat uit van
een breed dwangbegrip. De bepaling bestaat uit een veelheid aan dwangvormen, waaronder ook ‘andere
feitelijkheden’, waar voornoemde overwichtsituatie bijvoorbeeld onder kan vallen, maar wellicht ook de
(gepercipieerde) druk die aan de kant van de kinderen bestaat om te voldoen aan cultureel-sociale verwachtingen.
52 Het is niet eenvoudig een dergelijke vorm van ‘sociale drang’ te bewijzen. 53 Zoals ook is
48 Op deze overlap wordt dieper ingegaan in paragraaf 4.1.4.1.
49 Hiervan leek wel sprake in een in Nederland spelende zaak die beschreven is in het eerder genoemde onderzoek van
het European Roma Rights Centre (Vgl. ERCC, 2011: p. 73). Zie over de kern van de delictsomschrijving van mensenhandel
verder Esser en Dettmeijer-Vermeulen, 2014.
50 Vgl. bijv. Rb. Gelderland 21 december 2015, ECLI:NL:RBGEL:2015:8040.
51 TenC Sr, art. 284 Sr (Van der Meij).
52 Door een respondent in het onderzoek van Rutten et al. wel omschreven als ‘culturele dwang’ (Rutten et al. 2015: p.
109). In Myria, 2015: p. 12 wordt ook wel gesproken over ‘morele dwang’.
53 Myria, 2015: p. 12.