dissertacia-myrzabaeva.pdf
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
жағдайда натрий концентрациясы жоғары болғанда электрохимиялық<br />
градиент натрийді пассивті жағдайда сіңіреді. Дегенмен, жасушаның<br />
сыртындағы натрий ионының төмендеуі активті процесс және АТФ түрінде<br />
энергияны қажет етеді. Бұл үрдіс барысында плазма мембранасындағы<br />
Nа + /Н + антипортері Nа + ионының енуіне жәрдемдеседі. Натрий ионының<br />
сыртқа шығуынан басқа кейбір галофиттер натрий ионын вакуоль ішіне<br />
жекелеп жинап, бұл ионның токсинді әсерінен цитозолды қорғайтын<br />
механизмге ие болады. Nа + ионының вакуольге тасымалдануы вакуольды Н +<br />
тасымалдаушы – АТР-аза және Н + - Ррi-аза ферменттері тудырған<br />
протондардың электрохимиялық градиенті басқаратын катион/Н +<br />
антипортері арқылы жүзеге асады [61]. Бұл транспортерлар Nа + ионын<br />
вакуоль ішіне жинап, немесе жасуша сыртына тасымалдауда маңызды рөл<br />
атқарады.<br />
Өсімдіктердің осмотикалық реттелуі<br />
Абиотикалық стрестерге жауап ретінде өсімдіктердің осмотикалық<br />
реттелуі - жасуша ұлпасында үнемі кездесетін осмотикалық қысымды<br />
тұрақты сақтауды жүзеге асыратын процестер жиынтығы [62].<br />
Бейорганикалық иондардың жиналуынан және вакуольде артық иондардың<br />
оқшаулануынан басқа вакуоль және цитозолдың арасындағы осмотикалық<br />
баланстың реттелуі органикалық ерітінділердің синтезімен жүзеге асады.<br />
Сонымен қатар осмотикалық заттардың синтезделуі қоршаған ортадағы су<br />
потенциалының төмендеуі барысында жасушаларда ақуыздардың<br />
тұрақтылығын сақтауға қатысады [33, 1066 - бет]. Өсімдік жасушасы алуан<br />
түрлі органикалық ерітінділерді: пролин, сахароза, полиол, трегалоза,<br />
глицин бетаин, пролин бетаиндерді синтездейді [63]. Олардың молекулалық<br />
салмағы төмен, ерігіштік қасиеті жоғары, мөлшері өте жоғары болса да,<br />
өсімдік үшін қауіпті емес [64]. Олар өсімдіктің жасуша ішілік биохимиясын<br />
және жасуша қызметін бұзбай [65], субжасушалық құрылымдарды қорғап,<br />
бос радикалдар тудырған тотығу стресінің әсерін азайтады [66].<br />
Осмолиттердің жиналуы абиотикалық стресс барысында галофитті және<br />
гликофитті өсімдіктерде жиі кездесіп, олардың дамуына айтарлықтай әсер<br />
етеді; бірақ, осмолиттердің синтезі өте көп мөлшерде АТФ молекуласын<br />
жұмсайтын энергияға тәуелді процесс болып табылады [67]. Көптеген<br />
зерттеулерде абиотикалық стрестерге қарсы өсімдіктерде осмолиттердің<br />
синтезі артқаны байқалады бірақ, өсімдіктің барлық түрі аталған<br />
осмолиттерді синтездемейді, кейбір өсімдіктер өте аз мөлшерде жинаса, кей<br />
өсімдіктер осмолиттерді мүлде синтездемейді [64, 208- бет].<br />
Өсімдіктің тұзды стресс жағдайына бейімделуі барысында пролиннің<br />
биологиялық маңызы<br />
Пролин маңызды бірінші реттік метаболизмге қатысатын және ерекше<br />
конформациялық қаттылығымен сипатталатын амин қышқылдарына жатады.<br />
Пролиннің жиналуы ең бірінші рет солған қара бидай (Loliumperenne)<br />
өсімдігінен табылды және көптеген зерттеулер пролин мөлшерінің<br />
өсімдіктерде әртүрлі экологиялық стресс жағдайында артатындығын<br />
21
Change language