dissertacia-myrzabaeva.pdf
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
иондарында да айтарлықтай өзгеріс байқалмады. Бұл нәтиже S. herbaceae<br />
өсімдігінің суккуленттілік қасиетімен тығыз байланысты. Себебі,<br />
суккуленттілік сипаттың нәтижесінде өсімдік жасушасына жиналған<br />
иондардың артық мөлшері сұйылтылып, тұздардың өсімдіктерге тигізетін<br />
улы әсері бейтараптанады. Бұл қасиеттер әсіресе тұзға төзімділігі жоғары,<br />
фотосинтезі – С4 өсімдіктерде кездесетіндігі белгілі.<br />
Біздің зерттеулерімізде сонымен қатар тұзды стресс жағдайында<br />
антиоксиданттардың синтезіне де назар аударылды. Аскорбин қышқылының<br />
синтезі аталған төрт өсімдікте де тұзды стресте артып, полифенол синтезінде<br />
төмендегендігі байқалды. Аталған антиоксиданттар стресс жағдайында<br />
түзілген бос радикалдарды бейтарапандыруда маңызы зор. Дегенмен,<br />
полифенол синтезінің төмендеуі аталған өсімдіктердің тұздану жағдайынан<br />
полифенолдан басқа антиоксиданттық жүйелердің көмегімен жүзеге<br />
асырылады деуге болады. Ондай мүмкіндіктер әсіресе уреидтерде жоғары<br />
болады. Себебі, уреидтер стресс жағдайында антиоксиданттық қасиеттерінің<br />
жоғары болумен және азотты үнемді тасымалдауда пайдалануымен<br />
ерекшеленеді. Уреид мөлшері C. maritimum A. hortensis, S. herbacea<br />
өсімдіктерінде тұздану жағдайында артса, I. crithmoides өсімдігінде<br />
төмендегенін көрсетеді. Сонымен қатар уреидтер пурин метаболизмінің ең<br />
соңғы өнімі болғандықтан, ксантин дегидрогеназа ферментінің<br />
активтілігімен тікелей байланысты. Сәйкесінше уреид мөлшерінің артуы<br />
ксантин дегидрогеназа ферментінің активтілігін жоғарылатады. Бұл ксантин<br />
дегидрогеназа сонымен қатар, альдегид оксидаза ферменттері –<br />
молибдоферменттер тобына жатады. Аталған ферменттер өсімдіктің стресс<br />
жағдайында олардың төзімділігін арттырып, өсімдіктің бейімделу қасиетін<br />
арттырады. Бұл ферменттердің активтілігі тұзды стресте C. maritimum A.<br />
hortensis, S. herbacea өсімдіктерінде жоғарыласа, I. crithmoides өсімдігінде<br />
төмендеді. Бұл нәтижелер тұздану жағдайында өсімдіктердің антиоксидант<br />
ретінде уреидтер синтезінің артуы ксантин дегидрогеназа ферментінің<br />
активтілігін жоғарылатса, альдегид оксидаза ферментінің артуы тұзды стресс<br />
жағдайында абсциз қышқылы синтезінің артуымен тікелей байланысты.<br />
Себебі, альдегид оксидаза ферменті абсциз қышқылының соңғы сатысын<br />
катализдеуші фермент болып табылады. Алынған нәтижелер аталған төрт<br />
түрлі өсімдіктердің тұзды стреске салыстырмалы төзімділігін көрсетіп,<br />
келешекте ауыл шаруашылығында маңызды тауарлық дақыл ретінде<br />
культивирлеуге қажетті төлқұжатты база ретінде ақпарат береді.<br />
Зерттеулерімізде біз абиотикалық стреспен қатар биотикалық стрестің<br />
де өсімдікке әсерін анықтадық. Атап айтар болсақ, N.benthamina өсімдігін<br />
TBSV вирусымен зақымдап, өсімдіктердің қорғаныш механизмі ретінде РНКинтерференция<br />
үрдісін тежеуші осы вирустың Р19 ақуызының супрессорлық<br />
қасиетін анықтадық. Жүргізілген зерттеулер N. benthamiana өсімдіктеріндегі<br />
жүйелік инфекция барысында TBSV – вирусының P19-ақуызының вирустық<br />
РНҚ-ны қорғаудағы шешуші рөлін көрсетті. Сонымен қатар біздің<br />
тәжірибеміздегі вируспен зақымдалған N.benthamiana өсімдіктерінде р19<br />
87
Change language