Asya Tipi Üretim Tarzı'na Veda - Bilig

ilig 2002 Yaz Sayı 22
Tezkirelerde dikkat çeken ikinci önemli husus ise mukaddimelerdir.
Mukaddime geleneği ve mukaddimede bahsedilen konular açısından
tezkirelerin Molla Câmî ile beraber bir düzen sağladığı ve aynı şekilde
devam ettiği görülmektedir. Ancak bazı mukaddimelerin kısa, bazılarının
ise uzun ve teferruatlı olduğu görülmektedir. İçerik açısından da
paralellikler görülmektedir. Tezkireciler, bu bölümde Allâh'a hamd
ettikten sonra insanın ve "söz"ün önemine dikkat çeker, şiir ve şâirlik
hakkındaki görüşlerini aktarır, şiirin caiz olduğunu ve şairliğin yüce bir
mertebe olduğunu ispat etmeye çalışır ve şâirlerin isimlerinin
unutulmaması için tezkirelerini kaleme aldıklarını ifade ederler (Macit,
Şubat 1993:6). Bu çerçeve açısından bakılınca Molla Câmî'nin şiir ve şâir
konusunda fikirlerini kısaca anlattığı görülür. Tezkireccilik açısından asıl
kapsamlı mukaddimenin Devletşâh'la başladığı görülmektedir. Devletşâh
Tezkiresi, Molla Câmî'ye göre çok daha uzun bir mukaddime ile başlar.
O, mukaddimesinde Allah'a hamd ettikten sonra, insanın yaratılışından ve
yeryüzüne halife olmasından, ona verilen konuşma yeteneğinden bahseder.
Ardından çok teferruatlı bir şekilde söz söylemenin ne kadar büyük bir
nimet olduğunu ve insanı diğer varlıklardan ayırdığını anlatır. Daha sonra
da şiir ve şâirlik hakkındaki görüşlerini, şâirliğin kutsallığını dile getirir.
Nevâî'nin mukaddimesinin çok kısa olduğu ve bu tür konulara girmediği
görülmektedir. O, kendisinden önce kaleme alınan tezkireleri zikrettikten
sonra, Hüseyin Baykara döneminde yetişen şâirlerin unutulmasını
önlemek için tezkiresini kaleme aldığını vurgular (Nevâî,1995:3). Anadolu
tezkirecilerinden Sehî Bey'in eserinin mukaddimesi de Nevâî'ninki gibi
kısa ve özdür. Ancak Sehî Bey, tezkiresinde Devletşâh'ın bahsettiği
meselelere de değinir. İnsanın yaratılışını, mükemmelliğini, sözün önemini,
şiirin kutsallığını dile getirir. Ardından kendinden önce yazılmış Herat
tezkirelerine dikkat çeker. Sehî Beyden sonra kaleme alınan tezkire
Latîfî'ye aittir. Latîfî, Anadolu tezkireleri içinde mukaddimesi, kapsamlı
olan tezkirelerden birisidir. Onun mukaddimesi daha çok Devletşah'ın
mukaddimesine benzer. Latîfî, Devletşâh'ın anlattığı şeyleri tekrarlar ve
biraz da geliştirir. Şiir ve şâirlik hakkında bazı tespitlerde bulunur.
Özellikle Divan edebiyatı geleneği ve mecaz-hakikat ilişkisi açısından
yaptığı tespitler, halen önemini korumaktadır. Latîfî'den sonra
mukaddimeler benzer üsluplarla devam eder. Kimi zaman kısa, kimi
zaman kapsamlı olarak aynı şeyler anlatılır.
112