Asya Tipi Üretim Tarzı'na Veda - Bilig

Hüseynoğlu, Ümumtürk Edabiyyatı Araşdırıcısı Əmin Abid
emin Abidin Azerbaycanda basılan ilk sanballı elmi meqalesi "Azeri
edabiyyatında türkcenin takamülü"dür (Abid 1926). Dargi onu
aşağıdaki qeydle yayınlamışdı: "İstanbul Darülfünunun edebiyyat
fakültasini bitirmakda olan vatandaşımız Əmin Abidin bu birinci
meqalasini kamal-mamnuniyyatla derc ediyoruz. Meqalede ustadı
olan möhteram professor Köprülüzadanin telebesl olaraq tesiri hiss
edilmekdedir. Bununla beraber 3min Abid arkadaşımızın bu
evvalinci meqalesi kendisinin da yeni Avropa elmi sistemi elda edib
mühakimasini tamamila elmi asaslar üzerinda qurmağa cehd
etmesi, söylediyi fikirleri har cüra neql şeklinden çıxararaq elmi
tarzda söylemesi meqale sahibi üçün qiymetli meziyyatlardandir",
Araşdırma eslinda Oğuz Türklari, onların yayılma
,
adabiyyatlan, dilleri haqqındadır. Dövrü üçün olduqca garekli va
önemli olan araşdırmada yanlışlıqlar da az deyil. Yazar sonraki
araşdırmalarında yanlışlıqlarını samimiyyatla etiraf etmiş, onları
düzeltmeya çalışmışdır. Hatta başqa araşdırıcıları da bela yanlışlığa yol
vermemaya çağıraraq yazır: "Azerbaycan türkcesinin hicri yeddinci
ve sekkizinci asrda başlaması fikri professor Köprülüzadenindir.
Azarbaycanda Türkler terefindan vücuda getirilen
"feodallaşdırmanın" iqtisadi inkişafına uygun olmayan bu iddianı
yanlış olaraq ilk defe matbuatımızda onun (4) talabesi olmaq sifetiyla
men naql etmişdim. Halbuki sonradan... adabiyyatımızın tedqiqine
başlayınca, herekatimin qetiyyen doğru olmadığını ve yeni bulduğum
vasiqalarin da bu yanlışlığı meydana çıxardığını anlamaq mümkün
oldu. İsmayıl Hikmetin de menim ilk veziyyetim kibi eyni tesire
qapıldığı görünmekdedir" (Abid 1929).
Sovet Rejimine Qarşı Elmi Mübarize
emin Abidin İstanbul Universitetinda oxuyarken yazdığı bir meqale
böyük mübahiseye sebeb oldu. O, alleqorik "Söhbetül-esmar"
("Meyvelerin söhbeti") mesnevisinin 16-cı yüzilde yaşamış Mahammed
Füzuliya aid olduğunu söyleyirdi ("Söhbetül-esmar"
Füzulinindirmi?" 1981). Prof. Fuat Köprülüzade ise bunu bir yanlışlıq
sayırdı. Belaca müallim taleba arasında dartışma başlamışdı. Bu
dartışmanı eziz Mirehmadovla Sabir eliyev 1981-ci ilde davam
etdirmişler. e. Abid yalnız müellimi, eqide ve qelem dostları ila deyil,
elmda yanlışlığa yol vermiş an nüfuzlu teşkilatlarla bela mübahiseye
girişmakdan çekinmemişdir. Onun "Böyük Şura Ensiktopediyası va
Türk edabiyyatı" (Abid 1929), "Zararli tenqidler" (Abid 1929)
meqaleleri dövrü üçün olduqca cesaretli idi. Moskvada yazılmış ve
çap olunmuş her hansı bir meqale, kitab eyaletlerde yol gösterici,
173