Asya Tipi Üretim Tarzı'na Veda - Bilig

Aydemir, Türk Edebiyatında Kaside
Cülûsiyye
Cülus, "oturma", "tahta geçip oturma" demektir. Cülûsiyye de,
padişahların tahta oturması münasebetiyle onu tebrik için yazılan
kasîdelere verilen addır. Bu kasîdelerin nesîb bölümlerinde, genellikle bir
önceki ölen padişahın iyiliğinden bahsedildikten sonra onun yerini
dolduracak memduhun gelişine duyulan sevinç, burada yapılan
hazırlıklar, sultanın taç giymesi, tahta geçişinden önceki düzensizlikler,
ideal bir padişahtan beklentiler vs. dile getirilir ve medhiye bölümünde de
padişahın hangi vasıfları taşıması gerektiği, memduhda varmışçasına
anlatılır. Bâkî'nin Sultan Selim ve Sultan Mehmed Hanın tahta geçişlerini
tebrik için yazdığı kasideleri, Nâdiri, Nef'î ve Riyâzî'nin Sultan Osman'ın
tahta geçişine, Nâbî'nin ve Nâdiri'nin Sultan Mustafa'nın cülusuna
yazdıkları kasidelerini, cülûsiye örnekleri olarak verebiliriz.
Ramazâniyye
Ramazan münasebetiyle, nesîbinde bu konunun işlendiği kasîdelere
verilen addır. Ramazana hazırlık, Ramazanın gelişi; hilalin görünmesiyle
Ramazanın başlaması, ilk teravih namazının kılınışı, camilerin ve
minarelerin süslenmesi, sahura kalkış, Ramazan boyunca şeytanın
hapsolması, içki içenlerin içkiyi terk etmeleri, meyhanelerin boşalması,
iftar heyacanı, tiryakilerin iftarda duhan istekleri vs. sözkonusu edilir.
Edebiyatımızda en fazla Ramazâniyye yazan Enderanlu Fâzıl'dır (Pahalın,
1983, 11). Sâbit'in Baltacı Mehmet Paşaya, Tâlib Ahmed'in Rami Mehmed
Paşaya yazdığı Ramazaniyyeleri, Mesîhî'nin Sultan Bâyezid, Şeyh Gâlib'in
Şeyhülislâm Es'adzâdenin mahdumları vasfında söylediği kasîdesi, ismini
sayabileceğimiz örneklerden birkaçıdır.
Sulhiyye
Savaştan barışa geçilmesi münasebetiyle nesîbinde sulhun dile getirildiği
kasidelere denir. Bu bolümde savaşın şiddeti, barışın nimeti, barış öncesi
ve sonrası durumların karşılaştırılması, barışın sevinç gösterilerine
dönüşmesi; mehterler ve davulların vurulması gibi etkinlikler anlatılır.
Nâbî, Sâbit ve Tâlib'in, Karlofça antlaşmasını yapması dolayısıyla
Amucazâde Hüseyin Paşaya yazdıkları kaside, bunlara örnektir.
Temmûziyye
Nesîbinde, yazdan ve yaz sıcağından, temmuzdan bahseden kasîdelere
verilen addır. Bu tür kasidelerde, temmuzun sıcağı, onun getirdiği bunaltı,
sıkıcılık, susuzluk dile getirildikten sonra, genelde medhiyeye giriz-
151