Asya Tipi Üretim Tarzı'na Veda - Bilig

Aydemir, Türk Edebiyatında Kaside
2996,38) 1 beyitte, XVII. yy.da (Aydemir 1994, XXXVIII) ise bu yoğunluk 2
beyit üzerindedir.
Şair duâ ederken, kasidenin bütünlüğüne, nesîbinde işlediği konuya ve
medhiyesinde dile getirdiği vasıflarına uygun kelimeler seçmeye dikkat eder.
özellikle nesîbi olan kasidelerde duanın nesîb ile irtibatlandırılma-sma özen
gösterilmiştir. Nesîbi olmayıp, doğrudan medhiye ile başlanılan kasidelerde ve
hatta doğrudan fahriye ile şiire başlanan kasidelerde de bu bütünlük gözardı
edilmemiştir (Aydemir, 1996,158). Taç Beyti
Taç beyti genellikle kasidenin sonlarında, du'a bölümünde veya du'aya geçiş
beytinde bulunur. Eğer kasidede tegazzül bulunursa, çoğu zaman tegazzülün
mahlas beyti aynı zamanda kasidenin taç beytidir de. Bazan taç beyti fahriye
içinde, medhiye içinde, fahriyeye girizgah beytinde veya kasidenin herhangi bir
yerinde bulunabilir. Taç beyti kasidelerde % 85 oranında yer almıştır.
Çoğunluğu 1 beyitten oluşurken çift taç beyti bulunan kaside örneklerine de
rastlanır. XVII. Yüzyılda, Taç beyiti bulunan 653 kasideden 18'i (% 2.75), iki taç
beyitine sahiptir. Bunlardan 8'i tegazzülün mahlas beyitinde, 10'u da, tegazzülün
dışında çift taç beyiti kullanılan kaside örnekleridir. Çift taç beyiti bulunan
kasidelerin 9'u girizgah, 2'si dua beyitidir. Taç beyiti bulunan kasidelerin birinde
de, 3 taç beyiti vardır (Bilkan, 1997, C.1,95). Bu üç beyitten biri tegazzülün
mahlas beyiti, diğer ikisi kasidenin diğer bölümlerinde geçen beyitlerdir.
Sonuç
Kaside, ilk beyti kendi arasında kafiyeli, diğer beyitlerin ilk mısraları serbest,
ikinci mısraları ise matla beytiyle aynı kafiyede olan ve belli bir maksada
yönelik olarak yazılan nazım şeklinin adıdır. Bu nazım şekliyle tev-hid,
münacaat, naat, medhiye, fahriye, hicviye, mersiye vs. türlerinde şiirler yazılır.
Kasidede baştan sona aruzun aynı kalıbı kullanılır. Bir şiirin kaside olabilmesi
için biri maksud bölümü olmak üzere en az iki bölümünün bulunması gerekir.
Kasidenin beyit sayısında bir sınırlama yoktur. Ortalama bir kaside 30-45 beyit
arasında yazılmıştır. Kaside beş ana bölümden oluşur: Nesib/teşbib, maksud,
tegazzül, fahriye ve dua. Kasidenin isimlendirilmesi ya nesibinde işlenilen
konuya, veya redifine ya da kafiyesine göre yapılır. Bir kasidede her bölümün
olması şart değildir. Girizgah bir bölümün adı değil, bölümler arası geçişi
sağlayan bir ya da birkaç
157