Asya Tipi Üretim Tarzı'na Veda - Bilig

Aydemir, Türk Edebiyatında Kaside
Gaznelilerden sonra edebî gelişme Selçuklular devrinde de yükselişini
sürdürmüş ve Fars edebiyatının, daha sonra Türk şairleri üzerinde de
etkili olan, en büyük ustaları bu dönemde yetişmiştir. Bunlardan,
şiirlerinde aşırı mübalağa, dilinde sağlamlık ve ustalığı ile Enverî, üslûbu
oldukça şatafatlı, süslü ve ağır, nesîblerindeki derin, renkli ve parlak
hayalleriyle okuyucuyu gerçek dünyadan uzaklaştırarak aklın ve mantığın
ötesine götüren Hâkânî ile Sultan Sencer'in himayesini gören Mu'izzî
dönemin kayda değer şairlerindendir. Yine bu dönemde Harzemşahlar
sarayında da Reşidü'd-din Vatvat ve Zahirü'd-din Faryâbî gibi ünlü
kaside şairleri yetişmişdir. Ayrıca şiirlerinde hayalden çok anlam
güzelliğine önem veren ve Hallâk-ı Ma'ânî diye anılan Kemâl-i İsfehânî de
Klasik Türk Edebiyatına büyük etkisi olan şairlerdendir (İpekten, 1997,42).
Moğol istilası sırasında yetişen Sa'dî-i Şirâzî, Timurlular devri şairi Hâcûyı
Kirmanı ve Selmân-ı Sâveci Türk şairlerini etkileyen, şiirlerindeki
incelik ve zarifliğin yanında şiir tekniğindeki ustalıklarıyla da tanınan
şairlerdir (İpekten, 1997, 42). XVI ve XVII yüzyıllarda Hindistan'da Hint
edebiyatının da etkisi ile oluşturulan Sebk-i Hindî akımının temsilcileri
olarak örfi-i Şîrâzî, Sâ'ib-i Tebrîzî ve İran'da kalan Şevket-i Buhârî de gazelle
birlikte kasîdeleriyle de tanınmış şairlerdir.
Kaside, İran Edebiyatında bu tarihi seyrini yaşarken, şekil ve muhteva
yönünden önemli gelişmeler göstermiştir.
Beyit sayıları çoğunlukla 20 beyitle 70-80 beyit arasında değişmiş, bazen
20 beyitten az bazan 150 beyte kadar ulaşmış, hatta bunu da aşan
örneklerine rastlanmıştır. Bazen çok uzun, konusunun önemine ve şairin
kuvvet ve kudretine göre yazılmış kaside örnekleri vardır. Bunlara inşâî
kasâid denilir.
Uzun kasidelerde kafiye bulmak zorluğundan bir kasidede aynı kafiye
birkaç defa kullanılmıştır. Bunun kusur sayılmasından dolayı, büyük
şairler mümkün mertebe kaçınmışlar veya en az 20 beyit ara ile
kullanmışlardır. Şair, zaman zaman kasidesinin monotonluğunu gidermek
için tecdîd-i matla' yapabilir.
Memduhun medhinden önce mukaddime vardır. Bu bölüm genellikle 5-
15 beyit arasındadır. Bazen 30-40 beyit olduğu görülür. Bu bölümde
işlenen konuya göre Arap edebiyatında olduğu gibi nesîb veya teşbîb
isimlendirmesine gidilmemiş, her ikisine birden tegazzül veya nesîb adı
verilmiştir.
137