Asya Tipi Üretim Tarzı'na Veda - Bilig

Aydemir, Türk Edebiyatında Kaside
diyerek, tegazzüle geçen şair, 19. beyitten itibaren kendini övmeye başlar.
22. beyitte:
"Bu temeddüh çok mıdur şâgird-i zihn-i pâküme
Hıdmet-i üstâd-ı rûhu'1-kuds isti'dâd ider"
diyerek, övünmesini bitiren şair, 23. beyitten itibaren tekrar medhiyeye
döner ve 35. beyte kadar devam eder.
"Ol edîb-i dâniş'âmûz-ı debistân-ı hüner
Hâce-i sad fenn-i 'akla nükteler irâd ider"
İkinci bir örnek de, Hâletî divanındadır. Sultan Ahmed'e sunduğu ilk
kasidesinde 23. beyitte medhiyeyi bitirip, 24. beyitte fahriyeye geçen şair,
28. beyitte tekrar medhiyeye döner ve burada ağırlıklı olarak padişahın
camisini över (Hâletî, lb-3a).
3. Tegazzül
Kaside içerisinde şair şiirine bir çeşni katmak ya da sanat gücünü
sergilemek için, genellikle bir girizgahla haber vermek kaydıyla, çoğu
zaman medhiyeden sonra, bir kısmı nesîbden, bir kısmı fahriyeden sonra,
bir kısmı medhiye içinde, çok azı da fahriye veya nesîb içinde yer alan ve
kasideyle aynı ölçü ve uyakta söylenilen gazele tegazzül denir (Aydemir,
1994, XXX). Tegazzülün beyit sayısı daha çok 5-9 arasında değişir ve
gazelde olduğu gibi tek sayılarda yoğunlaşır; 5-7-9 vb. Bu rakamların
altında ve üstünde beyit sayısına sahip örnekler de yok değildir.
Kasidelerde yer alan tegazzüllerin bir kısmında mahlas söylenmiş, çoğu
zaman bu, kasidenin aynı zamanda taç beytini oluşturmuş, bir kısmında
da mahlas söylenmemiştir. Bu oran yaklaşık yarı yarıyadır.
Tegazzülün kasideler içinde yer alma oranı yüzyıllara göre farklılık arzetmekle
beraber yaklaşık % 10-15 arasında değişir. Bundan çıkan sonuca
göre tegazzül, kasidenin olmazsa olmaz bölümleri içinde değildir.
4. Fahriye
Kelime anlamıyla "övünme, büyüklenme, böbürlenme, şöhret, fazilet,
erdem" gibi anlamlara gelen fahriye, edebiyat terimi olarak şairin kendini
övdüğü, felekden yakındığı, arz-ı hal ettiği, yardım dilediği, kimi zaman
da yardım dilerken memduhunu övdüğü bölümün adıdır. Genellikle bir
önceki bölümden bir girizgahla fahriyeye geçilir.
155