Asya Tipi Üretim Tarzı'na Veda - Bilig

Aydemir, Türk Edebiyatında Kaside
şiirlerinden alınmıştır. Bundan sonra, çölde geçen uzun, meşakkatli, yorucu
ve tehlikeli bir yolculuğun ve bu yolculuk sırasında şairin karşılaştığı
muhtemel durumların; bindiği devenin veya çölde rastladığı bir çöl
hayvanının tasvirinin yapıldığı rahil bölümü yer alırdı. Daha sonra, kasideye
asıl kimliğini kazandıran, ana konusunu oluşturan medh bölümü gelirdi. İlk
kasidelerin bu eski örneklerinde şair, daha çok kendi kabilesini över, düşman
olduğu kabileyi yererdi. Buradaki övgü, kişiye değil, mensup olunan
kabileye yapılırdı (Çetin, 1973, 72; Çavuşoğlu, 1986,17). Seb'a-i
Muallaka'daki ilk örnekler, hemen hemen aynı ortak özelliklere sahipti:
Kahramanlık, içtenlik ve göçebe kültürünün bütün özelliklerinin sadelikle
yansıtılması. Bu dönemlerde, şairlerin çoğunluğunun, kasidelerinin iç
yapısını yukarıda belirtildiği şekilde düzenledikleri görülmekle birlikte,
sonraki dönemlerde kasidenin iç yapısında değişiklikler olmuştur. İslâmın
itici gücüyle yeni medeniyet ve kavimlerle karşılaşma sonucu yerleşik
hayata geçen müslümanların hayatlarındaki ve zihinlerindeki değişiklikler,
kasidelere de yansıdı. Nesîb bölümlerinde çöldeki konak yerlerinin izleri
yerine, mamur yerlerden; çölde yetişen yavşan otu, fesleğen gibi bitkiler
yerine gül, nergis gibi çiçeklerden; çöl tasvirleri yerine bağ ve bahçelerden,
deve tasviri yerine at tasvirlerinden bahsedildi. Ebu Nuvâs, Ebu'1-Atâi, el-
Mütenebbî gibi şairler, kasidenin iç yapısında değişiklik yapan şairler
arasındadır (Çetin, 1973, 74; Çavuşoğlu, 1986,17-18). Bu tasniflerden klasik
Arap şiirinin belli başlı konularının sırasıyla medh (övgü), fahr (Övünme),
nesîb veya teşbîb, tegazzül, i'tizâr (özür dileme), isti'tâf (yardım ve merhamet
dileme), vasf, teşbih gibi konular olduğu görülür (Çetin, 1973, 80; Keskin,
1994, 2).
Kâb b. Züheyı'in Kasîde-i Bürde'si hariç tutulursa, Asr-ı saadet'te ve dört
halife devrinde, şiire fazla sıcak bakılmadığından, Emeviler dönemine
kadar kasîde pek rağbet görmemiştir. Emeviler dönemi ile birlikte,
özellikle Suriye ve Irak'taki çeşitli kabileler arasında yeniden başlayan
rekabet, kasideye rağbeti artırmış, bu dönemde yetişen Ahtal, Cerir,
Ferezdak gibi büyük şairlerle takipçilerinde "hiciv" tarzı yeni ve büyük bir
gelişme göstermiş, Cahiliye Devri'nin kasidecilerini taklit etmişler,
muhaliflerini hicvederek iktidarda bulunan sultanların ve devlet
adamlarının övgüsünü yapmışlardır.
Abbasiler devrinde VIII. asrın sonlarına doğru yazılmış olan kasidelerde
yerleşik hayatın izleri belirgin olarak hissedilmeye başlar. Artık kasidenin
135