Asya Tipi Üretim Tarzı'na Veda - Bilig

ilig 2002 Yaz Sayı 22
Dâriyye
Nesîb bölümlerinde cami, köşk, saray, yalı, bina vs. gibi yapıların söz
konusu edildiği kasidelere dariyye denir. Kasidelerde memduhun inşa
ettirdiği herhangi bir yapı, şairlerce hem bu yapının tavsifi, hem de,
övülen kimseye kaside sunmanın bir aracı olarak değerlendirilir. Bina
edilen bir saraysa; gül bahçesinin güzelliği, çatısı, yüksekliği, ferahlığı,
altın kubbesi, şadırvanı, süsleniş biçimi, fenerleri, odaları; çilehaneleri, cami
ise; kubbesi, avizesi, minareleri, kemeri, mermeri, havzı, şadırvanı vs. gibi
özellikleri dile getirilerek anılır. Şitâiyye
Şitaiyye kasidelerinin nesîbinde kıştan; soğuktan, kardan; karın etrafı
kaplamasından; gül bahçesinin, servinin görünümünden, kara bağlı olarak
av merasimlerinden, yağmurdan, rüzgarın sert esmesinden, güzellerin
dışarı çıkıp gönlünce salmamamasmdan, saçaklarda oluşan buzlardan,
vs.den bahsedilir. Medhiye türündeki kasidelerin nesîb bölümlerinin
yaklaşık %3'ünü şitâiyyeler oluşturur. Kışın tavsifine genellikle,
memduhun makama gelmesi öncesi var olan sıkıntılı durumun anlatılması
için başvurulur, övülen kişinin makama gelmesi ile kış etkisini kaybetmiş
ve bahar havası duruma hakim olmuştur. Necâti'nin Sultan Mehmed'e
yazdığı şitâiyesi, Fâizî'nin Hz. Hasan'ı konu alan şitâiyyesi ile, Bosnalı
Alaeddin Sabit'in Müfti Feyzullah Efendi'ye söylediği şitâiyyesini buna
örnek verebiliriz. Bazan da kış, özellikle av mevsimi olması münasebetiyle,
pozitif yönleriyle karşımıza çıkar. Nâdirî'nin Sultan Ahmed için yazdığı
ve av merasimini anlattığı saydiyye kasidesinde olduğu gibi. Kalemiyye
Kasidelerin nesîb bölümlerinde kalemin işlenmesi veya nesîbi olmayan
kasidelerde kalemin redif olarak kullanılmasından dolayı bu ad verilmiştir.
Redif olarak seçilen kasidelerin büyük bir çoğunluğu aynı zamanda
nesîbinde de kalemi konu edinmiştir. Cevrî'nin, Muhammed Paşa ve
Mevlânâ Bahâyî için yazdığı kalemiyye kasideleri ile, Sabit'in Seydîzade
Mehmed Paşa'ya yazdığı kasidesi, nesîbinde kalem konusunun
işlenmesine, Tıflî'nin na'tı "kalemüm" redifi almasına, Fuzûlî'nin Mustafa
Çelebi'nin vasfında söylediği kasidesi de hem redif hem de nesîb olarak
işlenmesine örnektir. Kalem, düşünceleri kağıda dökmesi, nüktesi, şivesi,
cızırtısı, fesahat vadisinin raksedeni, iki dilliliği, sihri, sırdaş oluşu vs.
özellikleri ile tasvir edilir.
148