TARİHÇE - Kültegin Ögel

TARİHÇE
Eğlence yaşamının önemli unsurlarından birisi olan Karagöz’de de alkol
kullanan karakterler vardır. Bunlar arasında tiryakiyi sayabiliriz. Karagöz’deki bu
karakterler de bize yasak olduğu söylenen alkolün Osmanlı’da kullanıldığının birer
işaretidir.
Osmanlıda şarabın yanı sıra, normal bira da üretiliyordu. İmbikten geçirilmiş
konyağa benzer Rusya ve Polonya’dan bir içkiyi kadınlar da erkekler de bol bol
içiyorlardı. Bu votkaydı. Votkanın yanı sıra kaynatılarak yapılan bal şarabı da
içiyorlardı. Bal şarabı Osmanlılar tarafından sıkça ve bolca içilirken, konyağı
İstanbul’da bulabilmek çok zordu. Osmanlı halkı konyağı bulduğu zaman sek olarak
değil, şaraba katarak içmeyi yeğliyordu.
Bu içkilerden başka “şarap rakısı” da üretiliyordu. Şarabı imbikten geçirerek
üretilen tadı konyağı andıran, ağzı yakar derecede sert olan bu içki “Türk rakısı”nın
öncüllerinden birisidir. Osmanlı halkı tarafından çok sık olarak içilen “şarap rakısı”nı
İstanbul’da konuk olarak bulunan yabancılar pek beğenmezlerdi.
Ey saki! Meclis hazır oldu, kadehler dönsün.
bu ruh verici meclisin neşesiyle sarhoşlar dönsün.
Osmanlı tarihinde içkilere yasak ön planda gelmekle birlikte, alkollü içkilerden
vergi yoluyla kazanç elde etmekten de devlet geri durmamıştır. Diğer tüm devletlerde
olduğu gibi yasaklama ve vergi ikilemi hep yaşanmıştır. Başlangıçta alkollü içkilere
“Şıra resmi” adı ile bir vergi uygulanmıştır. Bunu ‘cizye’, ‘zecriye’, ‘reftiye’, ‘ithaliye’
resimlerine dönüşerek vergi sayısı çoğalmış, 1859’ da değişik vergiler “Rüsumu
Müştemia’ (birleştirilmiş vergiler) adı altında toplanmıştır. 1867 yılında çıkarılan bir
tüzükle, ispirtolu içkilerin satışına da bir vergi getirilmiştir. ‘Birleştirilmiş vergiler’
imalat bedeli üzerinden, ‘Resmi Miri’ olarak bayilerden mağaza ve dükkanlarının yıllık
kiralarına göre, İstanbul da 100 ve diğer illerde 30 kuruştan az olmamak üzere
‘beyiye resmi’ olarak, iki ayrı vergi olarak tahsil edilmekteydi (Zat, 2002).
“Resmi Miri”, tanzimat başlangıcında (1877) rakı bedelinin yüzde 10’u idi. Bu
oran sonradan yüzde 15’e çıkarılmıştır. 1878 yılı sonralarında gittikçe artan
imparatorluk borçlarının ödenmesi çarelerinin araştırmaya başlanmıştır. Bu dönemde
kurulan “Rusumu Sitte” idaresi, vergilerin takibi için 1880 yılında faaliyete geçmiştir.
Ancak, hükümet ve dış alacaklılar arasında da yapılmış olan anlaşmanın bir
maddesiyle hükümet alacaklılar hakkında daha uygun tedbirler almak yetkisine de
sahip olduğundan buna dayanarak yaptığı yeni toplantılar sonunda tanzim edilen
layiha 1881 günü İkinci Sultan Hamid’in tasdiki ile, Muharrem Kararnamesi adı
altında yürürlüğe girmiştir. “Rakı vergisi” diye anılan “Rüsumu Sitte”, Duyun’u
Umumiye’ye önemli bir gelir sağlamıştır.
Diğer tasavvufi felsefelerin kaderciliğinin aksine Bektaşilik’te insan Allah’ın
verdiği aklı kullanan, geleceği planlayan, sorumluluğu olan ve ahlakı kadere
bağlamayan bir varlıktır. Bektaşilikte belli ortam ve kurallar çerçevesinde alkol alımı
yasak değildir. Bektaşiler dem ve demlenme anlayışını şöyle açıklamakta: “İçki
ağızdan değil, kulaktan içilir ve biz ona içki değil dem deriz. Sofrada dem alınması
ilahi feyzi ve kutsal aşkı simgeler. İdrak ve algılamanın açılımını olabilenin en üst
seviyesine ulaştırabilmek anlamını içerir. Bu nedenle dem kulaktan içilir, söz ağızdan
söylenir”.
17