TARİHÇE - Kültegin Ögel

TARİHÇE
2.
TÜRKİYE’DE ALKOLÜN ÖYKÜSÜ VE ALKOL KÜLTÜRÜ
2
Alkol kelimesi Arapça'da bir şeyin özü, aslı anlamındaki "al kihl" sözcüğünden
gelir. Dilimizde eskiden beri alkol karşılığı olarak kullanılan "ispirto" sözcüğü ise,
Latince kökenlidir. Ruh, soluk, yaşamın özü, yürekli, güçlü anlamlarını içeren
"spiritus" dan gelir.
Hamr; örtmek anlamındadır. Aklı uyuşturup örttüğü için şaraba “hamr” denmiştir.
Alkol ve alkollü içkiler Türk ve Türkiye tarihinde önemli bir yere sahiptir ve kendi
kültürünü oluşturmuştur.
Tarihsel bir bakış
Eski Türkler
Türk kavimlerinin yayıldığı bütün Orta Asya ile Doğu Avrupa’nın her bölgesinde,
elinde içki kadehi tutan heykellere rastlamak mümkündür. Bu gelenek, Batı Türkistan
ile Afganistan’a doğru da, yayılarak inmiştir. Hele Güney Sibirya, ‘Elinde içki kadehi
tutan heykeller’ ile doludur...
Bu satırların yazarının babası Türk tarihi profesörü Bahattin Ögel, eski Türklerde
içki kullanımını şöyle anlatıyor “Hakanların otağları ile evlerde içilen içkiler, düzenli bir
tören ile protokole bağlı idi. İçki kadeh ve sürahilerinin konduğu küçük bir masa,
devamlı olarak otağın ortasında dururdu. Ayrıca içkiye başlamadan önce ‘Yer ve Su
Tanrıları için, içki saçma’ da, yine çok sıkı ve belirlenmiş gelenekler ile yerine
getirilirdi. Aslında Türkler’de adı geçen içki, kımız idi. Kımız içme ise, günlük yiyecek
ve gıda yerine geçiyordu. Birçok gezginler Orta Asyalılar’ın at sütlerinin boy olduğu
mevsimlerde, yemek yerine yalnızca kımız içtiklerini, açık bir dil ile anlatmaktadırlar.”
Orta Asya Türklerine göre kımız, beşikten mezara kadar herkesin içkisi olup,
birçok hastalıkların, yaşlılık ve dermansızlığın yegane ilacıdır. Kımız’ın umutsuz ve
kötü düşünceleri yok ettiğine inanılır. Kımız eski Türklerin tanrılara sundukları bir
“tanrılar içkisi” olarak kabul edilmiştir. Eski Türklerde idiş adı verilen içki kadehi gamı
ve kederi gidermenin bir sembolü olarak görülüyordu. Orta Asya Türklerine ait birçok
heykelde kımız kadehleri dikkati çeker (Ögel, 1978).
Geleneksel Türk içkisi kımız, kısrak sütünün mayalanması ile elde edilen az
alkollü, ekşimtrak ve içindeki CO 2 sebebiyle gazozumsu lezzette bir içkidir. Kısrak
sütü, mayalanma ve tahammür süresince köklü bir değişikliğe uğrar. Albümin
maddeleri kısmen peptona; süt şekeri de asitlaktik, alkol ve asitkarbona dönüşür.
Asitlaktik ve alkol, kımızın mayalanması sırasında sütşekerinin değerine göre gelişir
ve böylece de kımızın kazanabileceği özelliğe tesir yapar. Kımızın içinde bulunan
Bu bölüm Kültegin Ögel tarafından yazılmıştır.
5