TARİHÇE - Kültegin Ögel

TARİHÇE
kurulmasıyla rakı çeşitleri de arttı. Krallık iddiasında olan rakılardan birisi ise “bilecik”
rakısıydı. 1926 yılında bu idare tarafından “Hususi Arak-İ Türki Aliyül’ala” rakısı
üretildi. Rakının etiketinde rakının özellikleri Fransızca da veriliyordu. Daha sonra
Aliyül’ala Hususi rakısı da üretildi. Baküs, Bahçe, Olgun, Dem, Fertek, Hanım, Keyif,
Ruh, Jale, Dimitrokopulo, Efe, Bahçe, Üzüm kızı ve Memur da dönemin diğer rakı
isimleriydi.
Güney illerimizde Adana, Mersin, Antep, Maraş ve bu illerin çevresinde evlerde
kaçak ilkel yöntemlerle yapılırdı. Bu içkinin daha uygun şartlarda üretimi için müskirat
inhisarı önce Mersin'de daha sonra Adana'da rakı üretim tesisi kurmuştur. Bunlar
1935 tarihinde kapatılmıştır.
İstanbul Belediyesi tarafından 1943 yılında yayımlanan “İstanbul Şehir Rehberi”
nde o dönemde İstanbul’da beş “İspirtolu İçki” fabrikası bulunduğu bilgisi yer
almaktadır. Aynı yıllarda İstanbul’daki 36 “Esnaf Cemiyeti”nden birisi olan “Müskirar”
yapanlar Cemiyeti”ne ise 500 kişi üyedir (Zat, 2002).
Özel rakı üreticileri Tekel Genel Müdürlüğü müfettişleri tarafından her yıl teftiş
edilir ve bulundukları mahalli Tekel İdarelerince denetim altında bulundurulurdu.
Geçen yüzyılın ikinci yarısında alkollü içkiler üzerinde başlayan tekelleşme “Men-i
Müskirat Yasası”ndan sonra kesinleşmiştir.
Meyhane türleri
Eski dönemlerde de meyhaneler çeşitli sınıflara ayrılırdı. “Gedikli meyhaneler”
ruhsatlı meyhanelerdi. Gedikli meyhaneler seçkin kişilerin uğrak yeridir. Gedikli
meyhaneler Abdülaziz Dönemi’nden (1861-1876) sonra “ Selatin Meyhaneleri “
olarak anılmaya başlar.
Koltuk meyhaneleri “ayak takımının” mekânıdır. Koltuk meyhaneleri denilen
yerler, kaçak olarak işletilen yerlerdi. Sokak aralarında her türlü denetimden uzak
pervazsızca çalışırlarmış. Bazı bakkallar, manavlarda dükkânlarında kaçak içki
içirdikleri için bu yerlere koltuk meyhanesi dendiği de söylenir. Ayrıca eski
dönemlerde randevu evlerine de koltuk tabiri kullanılırmış. Koltuk meyhanelerinin bir
kısmı ise "Kibar koltukları"dır. Buralara evine içki sokmayan memur ve kâtip takımı
gelirdi (Sevengil, 1985).
Tezgâh önünde, ayaküstü birkaç tek atıp gidenlere, “tezgâh müşterisi” denirdi ve
meyhanenin bu alemine “tezgah alemi” adı verilirdi. Zaman içinde tezgâh müşterileri
için “ tekçi” ya da “tektekçi” tabirleri de kullanılmıştır. Tezgâh müşterileri akşamcı
ağalar, esnaf takımı ve ustalar ile karşılaşıp yüzgöz olmak istemeyen kalfalar ve
çıraklardı. Bunlar dükkânlarını kapayıp evlerine giderken yolları üzerinde bulunan
meyhanelerde ayaküstü birkaç tek atarlar, fazla oyalanmadan hemen giderlerdi.
“Ayaklı meyhane”ler dükkânı, tezgâhı, fıçısı, ustası, hepsi tek bir kişide toplanan
seyyar içki satıcılarıydı. Sırtlarında cüppe, cüppenin iç cebinde bir kadeh (tas-ı arak)
bulunurdu. Kendilerini tanıtmak için omuzlarına bir peşkir atarlardı. Bellerine
kuşakvari sarılı içi rakı dolu bir bağırsakla gezerlerdi. Bağırsağın bir ucunda da
musluk bulunurdu. Bunlar manav dükkânları önünde dolaşırlar, uzaktan müşterilerini
gördükleri zaman hemen uygun bir yere girerlerdi. Müşterileri de onları takip ederdi.
19