TARİHÇE - Kültegin Ögel

TARİHÇE
3.
TÜRKİYE’DE VE DÜNYADA AFYONUN ÖYKÜSÜ
MÖ. 4000 yıllarında aşağı Mezopotamya’da Sümerlilerin, daha sonra da
Asurluların haşhaş bitkisini bildikleri ve ilaç olarak kullandıklarına dair bilgiler vardır.
MÖ. 2000-1500 yıllarından kalan Mısır papiruslarında da afyonun tedavide
kullanıldığına ilişkin veriler bulunmuştur. Afyon, Anadolu’da geleneksel olarak MÖ
3000 yılından beri yetiştirilmektedir. MÖ 4000 yıllarında aşağı Mezopotamya’da
yaşayan Sümerler “gil” adını verdikleri haşhaş ve keneviri yetiştirip tedavi amacı ile
kullanmaktaydı. Bugün Anadolu’da afyona bu sözcükten türediği sanılan “geli” adı
verilmektedir.
Sümer, Asur ve Mısırlılardan sonra haşhaş bitkisi Yunanistan ve Roma’ya
yayılmıştır. Yunan ve Roma hekimliğinde afyonun yeri büyüktür. Hipokrat, afyona
atfedilen büyüsel güçleri bir yana bırakıp bu maddenin söktürücü, uyku verici,
uyuşturucu ve kanamayı durdurucu etkileri olduğunu belirtti. Yunanlı hekim
Dioskoridis, afyonun ağrılarda ve öksürükte iyi geldiğini belirtmiştir. Ünlü eczacı ve
hekim Galen’de kitaplarında bu maddeye geniş yer ayırmaktadır. Eski Roma ve
Yunanda afyon, birçok hastalığın tedavisinde ve sorunların giderilmesinde kullanıldı.
Örneğin, çok ağlayan çocukların susturulmasında.
İslam dünyasında afyon ile ilgili bilgilere 8-9. yüzyıllarda rastlanmaktadır. Taberi
afyonun yararlarından, Cabir bin Hayyan ise zararlarından bahsetmektedir. İbn-i Sina
kitaplarında afyona geniş yer vermiştir. Afyonlu ilaçları anlatan, afyon
zehirlenmelerine karşı yöntemler öneren İbn-i Sina, afyon kullanan kişilerdeki
belirtileri de saptamıştır.
Romalılar ve Yunanlılar yönettikleri bütün topraklara afyonu yaydı. Ancak ticari
bir araç olarak kullanmadı. Ama Araplar afyonu ya da af-yum’un ticaretini yaptılar. 9.
yüzyılda Arap tüccarları afyonun tüm dünyaya yaygınlaşmasını sağladılar.
Çin’de ise ancak 10. yüzyılda bu maddelerin kullanıldığı bilinmektedir. Çine
afyonu getirenlerin Araplar olduğu söylenir. Ortadoğu ülkeleri ile kıyaslandığında,
Çin’in afyon konusunda ortaya çıkışı geç olmuştur. Buna rağmen ilk olarak Çin bu
maddelerin kullanımını yasaklayıcı kanunlar çıkaran ülke olmuştur. 1729 yılında
afyonun satışı ve içilmesi yasaklanmıştır. Her ne kadar bu yıllarda Çin’de afyon
kullanımı ve ekimi çok yaygın değildi. Ekiminin ve kullanımının yaygınlaşması 1850
yılından sonradır. Çin’in ilk afyon savaşı bu tarihten sonradır. Ancak bu girişim
başarısızlıkla sonuçlandı. 1906 yılında Çin’de 15 milyon kişinin afyon kullandığı
bilinmekteydi. Çin’de afyon kullananlara ölüm cezası getirilmişti. 1930’lu yıllarda
yüzlerce bağımlının öldürüldüğü bildirilmiştir. Komünist düzene geçtikten sonra
Çin’deki afyon kullanımı ile ilgili bilgi akışı durmuştur. 3
3
Bu bölüm Kültegin Ögel tarafından yazılmıştır
33