PDF Dosyası - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

1444 den beri dünyan ın en büyük devleti olarak ya şayan Türkiye, 1768
de bu vasfını kaybetmi ş , İngiltere bu yere geçmi ştir. İngiltere Hindistan ı
istilâ ettiğinden Timur Oğulları Türk Imparatorlu ğu da büyük devletler
aras ından silinmi ştir. Fas ise 1732 de büyük devlet olmaktan ç ıkmıştır.
Bu devirde Erzurumlu Ibrahim Hakk ı Marifetnâmesiyle ilmi kudretini
göstermi ştir.
Hicri XIII, Milâd'i XIX. Yüzy ıl
( ııı 5-1318 H./ ı 8o1-19oo M.)
uncu Yüzyıl Avrupanın üstün bulundu ğu bir devirdir. Müslüman
devletler harbce zay ıftır. Büyük devletler aras ında rekabet bulunmas ı, Müslümanlar
ın lehine olmu ştur. Bununla beraber Avrupal ılar islâm ülkelerini
aralarında payla şmaktadırlar. Fransa Kuzey Afrika'n ın büyük bir kısmını
almıştır (Cezayir, Tunus). Fas hürriyetini zor korumaktad ır. İtalya Trablusa
göz dikmi ştir. Mısır Süvey ş Kanal ı sayesinde çok büyük ehemmiyet kazanmıştır.
Ingiltere oray ı kapmıştır. Ingiltere, İtalya, Fransa, Almanya ve Portekiz
devletleri Müslümanlar ın ya şadıkları Doğu Afrika kıyılarını aralar ında
payla şmışlardır.
Arabistan Yar ımadas ının Yemen ile Vahhâbilerin elinde olan orta bölgesi
hariç, kalan k ısmı Ingilterenin eline geçmi ştir.
Iran üzerine İngiltere ve Rusya bask ı yapmaktad ırlar, aralar ında şiddetli
bir rekabet vard ır. Britanya Hindistan ının bir Kuzey kalesi mesâbesinde
olan Afganistanda da ayni rekabet vard ır.
Rusya Orta Asyan ın geniş topraklar ını ele geçirmekte, Müslüman Hanlıklarım
kendine katmaktad ır. Iran'a ve Afgan'a hem—hudut olmu ştur. Fakat
sevilmeyen ve istenmeyen bir kom şu, Kafkaslara da sarkmaktad ır. Besarabyayı
almıştır. S ırbistan, Yunanistan, Bulgaristan Osmanl ılardan ayr ılmıştır.
Girid, K ıbrıs elden ç ıkmıştır. Lübnan ayr ılmıştır. Osmanlılar için siyasette
kuvvetlerin denkle şmesi denen Idideden ba şka ümid kalmamıştır. (Fakat
Atatürk bu kuvvetlerin denkle şmesi heyiffis ını çiğneyecek, bütün evham ı
yıkacaktır, Türkler bu kuvvetlerin denkle şmesi sayesinde ya şıyorlar, efsânesini
silecektir.) Art ık Şark uyanmağa ba şlamışt ır. Garb ın saldırıs ı onu derin
uykusundan uyandırmıştır. "Vur eski kölesi utand ır onu—B ırakma uyusun
uyandır onu.„ (Ziya Gökalp)
Mısır, Lübnan, sonra Türkiye Garb ın yeniliklerine kap ı açmıştır. Matbaalar
kuruluyor, Üniversiteler aç ıliyor, gazetecilik geli şiyor, edebiyat ilerliyor,
millet uyaruyor, Cemâleddin Efgani, Muhammed Abdu, dini yönden
halkı uyandırıyor. Mithat Pa şa Hürriyet bayra ğını çekiyor. Ak ılla= köstekleri
çözülüyor, milli ruh uyan ıyor. Her millet hürriyet dâvas ında. Avrupa
23