edebiyat

"OKUYUCUBÖYLEİSTİYOR,, MU ?Peyami ÇEÜKCANTapluım hayatında, .insanların karşılıklı ilişkilerini ve rollerini ifade edensosyal davranışlar, sosyal yapının belirlediği ortak kültür tarafından düzenlenmekte;sosyal yapının değişmesi, ortak kültürün ve ona bağlı olarak dasosyal davranışların değişmesine yol açmaktadır. Sosyal olayların birbirleriyleolan bu yakın ilişkisinden dolayıdır ki, toplum hayatı uyumlu bir bütünlüğesahip olmaktadır.Sosyal değişme süreci içindeki toplumlarda ise, bu uyumlu bütünlük çeşitlisebeplerle sağlanamamaktadır. Çünkü, sosyal değişme tabiî seyri içindedeğil, bir takım müdahalelerle ve güdümlü olarak gerçekleştirilmek istenmektedir.Bu güdümlü değişim, sosyal yapıyı siyasî/iktisadî açıdan olduğukadar kültürel açıdan da «dışa bağımlı» hâle getirmekte ve gelişme hamlelerinihiçbir zaman çıkışı bulunmayacak labirentler içine yönlendirmektedir,insanların tutum ve davranışları, kanaatleri; sosyal davranışları ve onun İaötesinde «zihniyeti» bu bağımlılığı sürdürecek hatta rasyojıelize edecek tarzdaşekillendirilmektedir. Bunun malûm sebeplerini bir tarafa bırakıp «nasılsağlandığı üzerinde durmak, oynanan oyunların kuralları üzerinde düşünmekfırsatı vereceği için daha faydalı olacaktır.Bugün, tarihin her döneminden belki de daha fazla, insanların ve toplumların«daha huzurlu, daha adaletli, daha insanca» bir hayat için duyduklarıözlem ve bunu gerçekleştirmede kullanılabilecek potansiyel güç bir takımmetodlar ile ya eritilmekte ya da başka yönlere kanalize edilmektedir.Bunda, çağtmızdaki teknolojik gelişmelerle etkisi ve gücü büyük boyutlaraulaşan kitle haberleşme araçlarının önemli bir payı olduğu muhakkaktır.Kitle haberleşme araçları tek başlarına elbette belirleyici bir faktör değildir,fakat belirleyici faktörlerin etkisini en üst düzeye çıkaran ve yukarıdabelirtmeye çalıştığımız, sosyal davranışlardaki güdümlü değişmelerin sağlanmasınayardımcı olan «katkıcı» bir faktördür. J.T. Klapper'in de belirttiğigibi, günümüzde ekonomik, siyasî ve sosyal faktörler kitle haberleşmesinikatkıcı bir faktöre indirgeyebilmektedir. Aslında, kitle haberleşmesinin önemi,belirleyici olup olmamasında değil, programlanmış mesajlar yoluyla kitlelerebelirli bir «yaşama üslûbu» kazandırmaktaki gücünde saklıdır.«yaşama üslûbu» sürekli değişmesline rağmen, «zihniyetsin hiç değişmemesiüzerinde dikkatle durulması. gereken asıl problematiktir: Dün, bir şeyhekapılanarak, «ikbâl basamakları»nı tırmanmaya çalışan zihniyetle, bugündemokratik (!)/lâik (!) bir toplumda siyasî otoritelere aynı imanla bağlanarak«kapalı kapıları» açmaya çalışan zihniyet aynıdır. Dün, «define anyarak»umulmadık servetlere sahip olmayı amaçlayan zihniyetle, bugün «köşeyi dönmek»için «şans oyunlamna veya «ayak oyunları»na ümid bağlayan zihniyetaynıdır. Dün, herhangi bir tarikatta, geleceğin endişesinden ve sorumluluğundanuzakta zikr ve ibadetle meşgul olurken «kurtuluş» bekleyen zihniyetle,bugün tarihin herhangi bir dönemine kendini hapsederek, bütün meseleleriçözebileceğini zanneden, gününe yabancılaşan ve geleceğe hiç bir zamanuzanamaıyan zihniyet de aynıdır. Ama dünkü «yasama üslûbu» ile bugünküarasında her yönüyle büyük farklılıklar vardır. Sosyal yapıdan, ortak