İslam Alimleri Ansiklopedisi 2

İlk önce babası Ali Zeynel’âbidîn bin Hüseyin’den ders almaya başlayan Zeyd bin Ali Zeynel’âbidîn,
ağabeyi Muhammed Bâkır, Ebân bin Osman, Urve bin Zübeyr, Abdullah bin Hasan, Abdullah
bin Ebî Râfi’ ve daha birçok âlimden ilim öğrenip hadîs-i şerîf rivâyet etti. Medine’den başka diğer İslâm
memleketlerini de dolaşarak oralarda ilim tahsil etti. Resûlullahın (s.a.v.) Eshâbından ba’zılarını gördü.
Fıkıhta ve kırâat ilminde zamanının bir tanesi idi. Hitâbette eşi yoktu. Güzel konuşmaları ile etrafındakilerin
dikkatini çeker, dinleyenlere sözleri te’sîr ederdi.
Zamanındaki bölücüler, Zeyd’in (r.a.) değişik memleketlere ilim için yaptığı seyahatleri bahane e-
derek Halife’yi aleyhine kışkırttılar. O’nun ilim için dolaşmayıp, hilâfete geçmek için çevresine adam topladığını
söylediler. Halife de O’nun Medine dışına çıkışını yasakladı. Fakat Zeyd (r.a.) bir fırsatını bularak
Kûfe’ye gitti. Orada Ehl-i beyt taraftan gözüken bölücülerin kışkırtması ve Halife’nin yakalattıracağı
korkusuyla savaş için hazırlanmaya başladı. Kendisine binlerce kişi bîat etti. Başka şehirlerden de yardım
va’d ettiler. Halife’nin askerleri Kûfe’ye yaklaştıkları sırada taraftarları kendisine “Ebû Bekir ve Ö-
mer’e düşman ol” dediler. O da, “Büyük dedem olan Resûlullahın (s.a.v.) sevdiği iyi kimselere düşmanlık
edemem” dedi. Bunun üzerine dörtyüz kişi hariç, diğerleri O’nu savaş alanında terk ettiler. Zeyd, bunlara
“ve kad rafadûnî” dedi. “Beni terk ettiler.” ma’nâsına gelen bu kelimeden dolayı, hıyânet edenlere Râfızî
denildi. Hz. Zeyd’in yanında kalanlara ve sonradan onların yolunda olduklarını söyleyip sapıtanlara da
Zeydî denildi. Burada yapılan savaşta Zeyd (r.a.) şehîd edildi. Daha sonra oğlu Yahyâ, Horasan taraflarına
gitmiş, fakat O’nun da sonu şehâdetle neticelenmiştir.
Vaktini ilim öğrenmek ve yaymak, ibâdet ve Kur’ân-ı kerîm okumakla geçiren bu mübârek zât için,
İmâm-ı a’zam Ebû Hanîfe (r.a.), “Zeyd bin Ali Zeynel’âbidîn zamanında ondan daha büyük fıkıh âlimi,
sorulara ondan daha seri cevap veren ve daha açık konuşan kimse görmedim” buyurdu.
Fıkıh ilminde ilk kitap yazan kişi olarak bilinen Zeyd bin Zeynel’âbidîn, birçok âlime ilim öğretti.
Bunlardan, oğulları Hüseyin ve Îsâ, kardeşinin oğlu Ca’fer-i Sâdık, Zührî el-A’meş, eş-Şu’be, İsmâil es-
Süddî gibi âlimler en meşhûrlarıdır. Yazmış olduğu kitab, “Mecmu-ul-kebîr fi’l-fıkh” adlı kıymetli eserdir.
1) Tehzîb-üt-tehzîb, cild-3, sh-419
2) Vefeyât-ül-a’yân cild-5, sh-120, 122, cild-6 sh-110, 111, cild-7, sh-105, 106, 341
3) El-Milel ve’n-nihâl, cild-1, sh-154
4) El-A’lâm, cild-3, sh-59
5) Fevât-ül-vefeyât cild-2, sh-35
6) Hak Sözün Vesikaları sh-50
7) Mu’cem-üt-müellifîn cild-4, sh-190
ZÜFER BİN HÜZEYL, (Bkz. İmâm-ı Züfer)
ZÜHEYR BİN MUÂVİYE:
Tebe-i tâbiîn devrinde Kûfe’de yetişen hadîs âlimlerinin büyüklerinden. Adı, Züheyr bin Muâviye
bin Hudeyc bin Rahîl bin Züheyr bin Hayseme el-Ca’fî’dir. Künyesi Ebû Hayseme el-Kûfî’dir. 100 (m.
718) senesinde Kûfe’de doğdu. Cezîre veya Cizre denilen yere yerleşti. 173 (m. 789) senesinin Receb
ayında vefât etti.
Züheyr bin Muâviye (r.a.), kurulduğu zamandan itibaren büyük bir ilim merkezi olan Irak’ın Kûfe
şehrinde doğup büyümüş ve orada birçok âlimin ilim meclisinde bulunarak, onlardan ilim almış ve hadîsi
şerîf rivâyet etmiştir. O, Tâbiînin büyüklerinden Ebû İshâk-ı Sebî’î, Süleymân-ı Teymî, Âsım bin Kays,
Zeyd bin Cübeyr, Semmâk bin Harb, Abdülkerîm el-Cezerî ve daha pekçok âlimden hadîs-i şerîf rivâyet
etmiştir. Kendisinden de, Abdurrahmân bin Mehdî, Yahyâ bin Sa’îd el-Kettân, Ebû Dâvûd Heysem bin
Cemîl el-Antakî ve daha birçok âlim hadîs-i şerîf rivâyetinde bulunmuştur. Ondan en son rivâyette bulunan
Abdüsselâm bin Abdülhamîd el-Harrânî’dir.
Onun büyük bir hadîs âlimi ve rivâyetlerinde sika (güvenilir, sağlam) olduğunu birçok hadîs âlimi
haber vermiştir. Bunlardan Muâz bin Muâz: “Yemin ederim ki, Süfyân-ı Sevrî benim yanımda,
Züheyr’den daha hüccet, sika değildir” dedi. Şuayb bin Harb de: “Züheyr benim yanımda Şu’be gibi yirmi
kişiden daha çok hâfızdı (ya’nî yüzbinden çok hadîs-i şerîfi senedleri ile birlikte ezberlemişti)” dedi.
Yüşr bin Ömer, İbn-i Uyeyne’den naklederek diyor ki: “Züheyr bin Muâviye sana lâzımdır. Çünkü
Kûfe’de onun gibisi yoktur.” Ahmed bin Hanbel de şöyle bildiriyor: “O, ilimde doğruluk kaynaklarındandır.”
Sâlih bin Ahmed de, babasından bildirerek: “Züheyr, hocalarından rivâyet ettiklerinde sağlam bir
hüccetti. Ebû İshâk’tan rivâyet ettiklerinde ise ihtilâf vardır” diyor, İmâm-ı Iclî’nin sika ve emin bir râvi
olduğunu, İmâm-ı Nesâî de, güvenilir ve sağlam olduğunu bildirdi. İbn-i Mencûye diyor ki: “Züheyr, sağlam
bir hadîs hâfızı idi, Irak âlimleri onu, sağlamlıkta zamanındakilerinin önünde tutuyorlardı.” İbn-i Sa’d:
“0,172 (m. 788) senesinde vefât etti. Sağlam ve güvenilir bir râvi olup çok hadîs-i şerîf rivâyet etti” dedi.
İbni Hibbân da “Kitab-üs-sika”sında diyor ki: “0,173 veya 174 senesinde Receb ayında vefât etti. Ha-
- 305 -