İslam Alimleri Ansiklopedisi 2

ilmini el-Kelbî ile Mukâtil’den aldı. Bu ilimleri kendinde topladığı için veya İmâm-ı a’zam Ebû Hanîfe’nin
fıkhını Merv’de ilk cem’ etmiş (toplamış) olduğu için Nuh el-Câmî ismi ile meşhûr oldu.
Hz. Ebû Hanîfe hayatta iken Ebû Ca’fer Mansûr zamanında Merv’de kadılık yaptı. Kendisinin ilim
öğrettiği dört meclisi vardı.
Birinde Hanefî mezhebinin kavillerini (rivâyetler) nakleder, birinde hadîs ve asar rivâyet ederdi. Birisinde
nahiv ilmi ile, diğerinde de şiir tedris ve müzâkeresi ile meşgul olurdu.
Ebû isme; babasından, Zührî, Sâbit el-Benânî, Yahyâ bin Saîd el-Ensârî; İbn-i Cüreyc, İbn-i Ebî
Leylâ, İmâm-ı a’zam Ebû Hanîfe, İbn-i İshâk, el-A’meş ve başka zâtlardan hadîs-i şerîfler rivâyet etti.
Kendisinden de, Ali bin el-Hüseyn bin Vâkıd, Zeyd bin el-Habbâb, Hibbân bin Mûsâ, Nuaym bin
Hammâd, Süveyd bin Nasr, Şu’be İbn-i Mübârek ve diğer zâtlar rivâyette bulundular. 173 (m. 789)’da
vefât etti.
Kur’ân-ı kerîm sûrelerinin fazîletleri hakkında ba’zı hadîsler vaaz ettiği söylenmiş ise de bu doğru
değildir. Bu husustaki nakiller de hadîs usûlü, hadîs ricali ve mevzuat kitaplarındaki Hâkim’in, Ebû
Ammâr Hüseyn-i Mervezî’den yaptığı rivâyete dayanmaktadır. Bu kitapları yazanlar, bu haberi birbirlerinden
aynen alıp nakletmişlerdir. Bu haberin meşhûr olması da, en son olarak Ebû Ammâr’ın rivâyet
ettiğinin gösterilmesidir. Çünkü O, Buhârî, Müslim, Neseî, Ebû Dâvûd’un kendisinden rivâyetlerde bulunduğu
yüksek bir zâttır. Böyle itimâd ve itibar kazanmış bir zâtın ismi, Ebû İsme’ye düşman olanlar
tarafından maksadlı olarak karıştırılmıştır. Hâkim’in bu haberinden mechûl bir ifâde ile “Ebû İsme’ye soruldu”
deniliyor. Kimin sorduğu bilinmiyor. Bu ifâde, haberin en açık zayıf tarafıdır. İkinci olarak Ebû İsme’nin
doğrudan İkrime’den rivâyet ettiği gösteriliyor. Bu iki zâtın vefât târihleri arasında uzun bir zaman
farkı vardır. Zira İkrime’nin vefâtı 107 (m. 725), Ebû İsme’nin ki ise 173 (m. 789) dur. Birbirinden hadîs
almaları ihtimâli yoktur. Ebû Ya’lâ el-Halilî’nin İrşâd’ındaki haberde ise Ebû isme ile İkrime arasında
mechûl birisi vardır. Bu da böylece zayıf rivâyet olmaktadır.
İbn-i Hibbân, rivâyetinde Kur’ân-ı kerîmin sûrelerinin fazîletleri hakkındaki hadîsi, Meysere’nin uydurduğunu
ve bizzat söylediğini, itiraf ettiğini bildirmiştir. Ebû İsme’yi muhalif fırkalardan sevmeyen,
düşman olanlar çok olduğu için onu hadîs âlimleri karşısında zayıf râvî hükmüne düşürmek gayesi ile
bunu uydurmuşlardır. İmâm-ı a’zam Ebû Hanîfe’den ilim öğrenen bir zâtın böyle bir söz söylemesi
mümkin değildir.
Kendisi hadîs uydurmak bir tarafa, bilakis sikadır (güvenilir bir râvîdir). Çünkü Ebû Dâvûd ve
Tirmîzî “Sünen” kitaplarında, İbn-i Cerîr tefsîrinde onun rivâyetlerini ve İbn-i Mâce ise, tefsîr kitabında
Ebû İsme’nin kavlini (sözünü) delil olarak almışlardır. Hattâ Şu’be, bir hadîs hakkında yaptığı isbat için
onun rivâyetini delil olarak göstermiştir. Şu’be ise râvîlerin sika (güvenilir) olmasına çok dikkat eden bir
zâttır.
1) El-Fevâid-ül-behiyye, sh-221
2) Tehzîb-üt-tehzîb, cild-10, sh-486
3) Mîzân-ül-i’tidâl cild-4, sh-275
4) El-A’lâm, cild-8, sh-51
EBÛ KILÂBE (Bkz. Abdullah bin Zeyd)
EBÜ’L-BEHTERİ VEHB BİN VEHB:
Tebe-i tâbiînden meşhûr fıkıh ve hadîs âlimi. Arab ailelerinin şeceresini çıkarmada ve onların ö-
nemli târihî günleri hakkında derin bilgi sahibi idi. Arab edebiyatı ve dili ile uğraştı. Şiirler yazdı. Asıl ismi,
Vehb bin Vehb bin Kesîr bin Abdullah bin Zem’a olup, künyesi Ebül-Behterî’dir. El-Kureyşî, el-Medenî
nisbetleri verilen Ebül-Behteri, el-Kadî lakabı ile meşhûr oldu.
Babası Vehb, Kureyş kabilesinden Fihiroğullarındandır. Annesi ise, Hz. Ali’nin kardeşi Akîl’in kızının
kızı Abdete binti Ali bin Yezîd’dir. Ebü’l-Behterî, Medenî’de doğdu. Orada ilim tahsil etti. Annesi dul
kalınca, İmâm-ı Ca’fer-i Sâdık’la (r.a.) evlendi. Bu vesîleyle, ondan daha çok istifâde etmek imkânı buldu.
Daha sonra Şam’a gitti. Halife Hârûn Reşîd’in hilâfeti esnasında Bağdâd’a gitti. Halife, onu mükâfatlandırıp,
Bağdâd’ın batısındaki Asker-il-Mehdî bölgesine kadı ta’yin etti. Bir müddet sonra Bekâr bin Abdullah’ın
yerine Medîne-i münevvere kadısı ve muhâfızı olarak gönderildi. Daha sonra Medine’den
(Bağdâd’a) alındı. Vefâtına kadar orada kaldı. Kâd-ıl-kudât (kadılar kadısı) İmâm-ı Ebû Yûsuf hazretlerinin
182 (m. 798) yılında vefâtından sonra yerine Kâd-ıl-kudât ta’yin edildi. 200 (m. 815) senesinde
Bağdâd’ta vefât etti.
Ca’fer-i Sâdık hazretleri ve Hişâm bin Urve gibi Tâbiînin büyük ve meşhûrlarından ilim tahsil etti.
Onlardan hadîs-i şerîf rivâyet etti. Kendisinden de Saîd bin Müseyyeb ve Reca’ bin Sehl gibi âlimler hadîs-i
şerîf rivâyet ettiler.
- 75 -