View/Open - UZSpace Home - University of Zululand
View/Open - UZSpace Home - University of Zululand
View/Open - UZSpace Home - University of Zululand
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
25<br />
Kubalulekile kuphawula ngendlovukazi Gwamile leyaba neligalelo lelikhulu<br />
ngasemfundvweni esiveni semaSwati. Gwamile lowatiwa ngekutsi<br />
nguLabotsibeni, yindvodzakati yaMvelase Mdluli, kungako kuyaye kutsiwe<br />
nguLaMvelase. Leligama lelitsi Labotsibeni walitfola ngekutsi ngalesikhatsi<br />
atalwa, emaSwati abeyewuhlasela inkhosi yebaPedi leyayatiwa ngekutsi<br />
nguTsibeni. Indlovukazi Labotsibeni yasheshe yakubona lokufika<br />
kwesikolo emaSwatini kutsi kukhona nalokungahambisani kahle<br />
nemihambo yemaSwati. Phela tikolo tekucala tatakhiwe ngebemasontfo<br />
lehlukene lokwenta kutsi bese kuba khona umbango lovukako. Kungaleso<br />
sizatfu ke indlovukazi Labotsibeni vase ibona kutsi kuhle kwakhiwe sikolo<br />
sesive lapho kutawufundziswa khona inhlonipho yemaSwati. Lendlovukazi<br />
loku yakwenta ngenca yemntfwana Sobhuza II lokwasekudzingeka<br />
afundze ngobe abesatawubusa sive lesesinebantfu labafundzile<br />
nalabamhlophe. Njengobe emaSwati abesakhosele ngaphasi kwemaNgisi<br />
ngesicelo save indlovukazi, kwabe sekutsi ngemnyaka wa 1903 seyitfumela<br />
sicelo sayo kuhulumende wemaNgisi ePitoli kutsi kwakhiwe sikolo. Kulapho<br />
ke kwakhiwa sikolo sekucala sesive eSwatini lesilapha kaZombodze.<br />
Wacala khona kufundza Sobhuza II afundziswa bothishela labalandvwa<br />
nguye Labotsibeni emaXhoseni. Njengobe lesikolo besigcina ebangeni<br />
leliphasi, umntfwana kwadzingeka kutsi ayewucedzela tifundvo takhe<br />
eLovedale College, eKapa. Imali leyayibhadalela inkhosi esikolweni nguleyo<br />
leyayiphuma esikhwameni lesasungulwa ngiyo indlovukazi nga 1911<br />
isisungulela kufundzisa yona inkhosi. Ngenca yekutsi sive siyahlonipha,<br />
sasiwukhipha lomtselo wemasenti langemashumi lamabili kuze inkhosi<br />
itewufundza.<br />
Nangempela yafundza yagogodza yabuya seyilungele kutsatsa bukhosi<br />
ngemnyaka wa 1921 nayibeka phasi indlovukazi Gwamile. Sobhuza II<br />
waba yinkhosi yekucala lefundzile yemaSwati leyahlonishwa ngumhlaba