Untitled - Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση

Η προσαρμογή του καλλιτέχνη στις ανάγκες της αγοράς
«Αν θες να ζωγραφίσεις κάτι που σου ανήκει - και μπορούμε να κατέχουμε ένα χωράφι καλαμπόκι, έ-
να μήλο, το πρόσωπο ενός φίλου, την εικόνα μιας πολιτείας - τότε δεν πρέπει να τα μεγεθύνεις πολύ,
γιατί θα γίνουν χυδαία, όπως όλα όσα φτιάχνονται για να φαίνονται μεγαλύτερα απ' ό,τι είναι. Άμα ό-
μως θέλεις να ζωγραφίσεις ένα θρύλο, που εκφράζει έναν τρόπο ζωής τον οποίο, βέβαια, δεν μπορείς
ποτέ να κατέχεις, αλλά μόνο να συνεισφέρεις σε αυτόν, τότε πρέπει να τον ζωγραφίσεις μεγάλο,
ώστε να παραμείνει απρόσωπος και αναπαλλοτρίωτος. Ιστορικά, αυτό το πρόβλημα έχει λυθεί από μόνο
του. Οποτεδήποτε η κοινωνία συνειδητά ενδιαφέρθηκε για τους συλλογικούς θρύλους της, οι ζωγράφοι
είχαν στη διάθεσή τους μεγάλους τοίχους ή οροφές για να τους ζωγραφίσουν. Ωστόσο, όταν
η ατομική ιδιοκτησία έγινε η ίδια θρύλος, ο μικρός πίνακας του καβαλέτου έγινε η νέα μορφή τέχνης.»
John Berger,
Ένας ζωγράφος του καιρού μας,
μτφρ. Γ. Δ. Ματθιόπουλος, Ηράκλειο, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2002, σ. 118
«Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε τις τέχνες στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα χωρίς να λάβουμε υ-
πόψη αυτό το κοινωνικό αίτημα, ότι δηλαδή έπρεπε να δίνουν πνευματικό περιεχόμενο στον υλιστικότερο
από όλους τους πολιτισμούς. Σχεδόν μπορούμε να πούμε ότι πήραν τη θέση της παραδοσιακής
θρησκείας στη ζωή των μορφωμένων και χειραφετημένων, δηλαδή των πετυχημένων αστών, συμπληρωμένες
βέβαια από το γεμάτο έμπνευση θέαμα της «φύσης», δηλαδή του τοπίου.»
E. Hobsbawm,
H Εποχή του Κεφαλαίου 1848-1875,
μτφρ: Δ. Κούρτοβικ, Αθήνα, ΜΙΕΤ, 1994, σ. 425
Αναφερθήκαμε ήδη, στην εισαγωγή της παρούσας ενότητας, στην ανάγκη του καλλιτέχνη να παρακολουθεί
και να συμμετέχει στις εκθέσεις επιχειρώντας να εδραιώσει την επαγγελματική του οντότητα και να προσελκύσει
πελατεία στο πλαίσιο μιας ελεύθερης και ανταγωνιστικής αγοράς. Salon ονομαζόταν η επίσημη έκθεση
που τελούσε υπό την προστασία του κράτους· στο πλαίσιό της, συλλεκτές, αγοραστές και κριτικοί είχαν
τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν τις επικρατούσες τάσεις στην εικαστική σκηνή, και οι καλλιτέχνες, με τη
σειρά τους, να διεκδικήσουν αναγνώριση, δημοσιότητα, βραβεία και κυρίως παραγγελίες.
Θεωρητικά, ένας ζωγράφος ο οποίος είχε μαθητεύσει στις αρχές της ακαδημαϊκής τέχνης, εξασφάλιζε
μια επιτυχημένη σταδιοδρομία. Στην πράξη, ωστόσο, αποδεικνυόταν πως κάτι τέτοιο δεν ίσχυε, καθώς οι επίσημες
παραγγελίες αφορούσαν ελάχιστους δημιουργούς. Έτσι, ένας όλο και μεγαλύτερος αριθμός ζωγράφων
συγκεντρωνόταν στο Παρίσι χωρίς πραγματική επαγγελματική διέξοδο.
Η προσπάθεια προσαρμογής στη νέα πραγματικότητα απαιτούσε ουσιαστικά τη συνειδητοποίηση ότι ο καθένας
έπρεπε μόνος του να αγωνιστεί για την προσωπική του επιβίωση έξω από κάθε πνεύμα συλλογικότητας
και χωρίς την προστασία που σε παλαιότερες εποχές εξασφάλιζαν στους δημιουργούς οι επαγγελματικές
τους συντεχνίες.
Η διαρκώς διογκούμενη αντίδραση στο πνεύμα της Ακαδημίας ώθησε την εξουσία, το καθεστώς του Ναπολέοντα
Γ΄ συγκεκριμένα, να θεσμοθετήσει, δίπλα στην επίσημη έκθεση της καλλιτεχνικής παραγωγής -η ο-
109