PDF1.94 MB - Wyższa Szkoła Komunikacji i ZarzÄ dzania

1. Proces socjalizacji jako płaszczyzna analizy... 39Dla S. Kowalika (1994: 278-280) znaczącym kryterium umożliwiającymcharakterystykę odmiennych stanowisk wobec tego procesu jest rola czynnikówegzogennych w wyjaśnianiu natury samego zjawiska. W wyniku tak postawionegoproblemu autor wyróżnił trzy modele, dzięki którym można podjąć refleksjęnad zagadnieniem istoty „uspołeczniania” jednostek. Należą do nich:–– model o nieograniczonej determinacji przyczynowo-skutkowej,–– model o ograniczonej determinacji przyczynowo-skutkowej,–– model o determinacji funkcjonalnej.Refleksja nad socjalizacją w modelu nieograniczonej determinacji przyczynowo-skutkowejcharakteryzuje się całkowitym i silnym uzależnieniem podmiotuod warunków zewnętrznych składających się na rozwój społeczny. To właśniete warunki decydują o zachowaniu społecznym jednostki. Wpływy środowiskowedeterminują więc zachowania i kształt procesu socjalizacji. Taka koncepcjaprowadzi do stwierdzenia, że zmiana determinant środowiskowych jest teleologicznymnastępstwem zmian w procesie socjalizacji.W modelu o ograniczonej determinacji przyczynowo-skutkowej odrzuca sięwyłączny wpływ prostej, bezwarunkowej determinacji zachowania przez oddziaływanieczynników zewnętrznych (ibidem: 283). Postuluje się tutaj zwrócenie uwagina rolę osobowościowych czynników, które wpływają na stanem posiadania kompetencjipozwalających na przystosowanie się jednostki do środowiska społecznego.Ostatni model zawiera założenie mówiące o funkcjonalnej determinacji zachowańjednostki. Przyjmuje się, że rozwój jednostki jest podyktowany jej indywidualnymwkładem w rozwój własnej osobowości. Rozwój ten musi być wspieranyfunkcjonowaniem świadomości refleksyjnej, która daje możliwość uzyskaniazarówno dystansu wobec samego siebie, jak i samoświadomości rozumianejjako identyfikacja oraz odpowiedzialność za własne działania.W podobny sposób charakteryzuje modele analizy procesu socjalizacjiM. Borucka-Arctowa i G. Skąpska (1993: 12-13). Autorki te wyróżniają dwa idealizacyjnemodele analizy a mianowicie normatywno-deterministyczny oraz poznawczo-interakcyjny.Model pierwszy zakłada jednostronny, kazualny wpływ społeczeństwa najednostkę. System aksjonormatywny obowiązujący powszechnie w konkretnymspołeczeństwie jest w procesie socjalizacji głęboko internalizowany. Normy istniejącew społeczeństwie są przestrzegane dzięki istnieniu wyspecjalizowanegosystemu kontroli społecznej. Model drugi podkreśla sprawczą rolę indywiduum wtoku wrastania w strukturę społeczną. Socjalizacja polega tu na ciągłej interakcjipomiędzy jednostką a jej otoczeniem (społeczeństwem lub grupą społeczną).Jednostka zachowuje swą indywidualność, zdolność do wnoszenia twórczych