7 сабакДЕНЕ ШЫНЫКТЫРУ АРКЫЛЫ САУЫКТЫРУДЬЩНЕПЗП TYPJ1EP1. САУЬЩТЫРУ YIIIIH П АЙДА Л ЫНЫ ЛАТЫ НКИМЫЛ ЖУКТЕМЕЛЕР1БОЙЫНША МЕДИЦИНАЛЬЩУСЫНЫСТАРДЫ КУРАСТЫРУ.Сабактын максаты:1. Студентгерд1 шыныктырып, сауыктыру сабактарынын непзптурлер1мен таныстыру.2 .0з организмшщ шыныгу дeнгeйiн багалайтын белексынамаларды етгазетш эд1стерд1 игеру.3. 0зще дэлме-дэл келетш дене жуктемесш сынама нэтижелершеорай тандап алуды студенттерге уйрету.Сабак такырыбы бойынша мына мэселелерд! талдауусынылады:1. Дене жуктемелершщ турл1 агзалар мен жуйелердщфункциялык жагдайына acepi.2. Денеш шыныкгырып, сауыктыру сабактарынын непзптурлерь3. 0p6ip адамньщ денесше тусетш жуктемелерд1 пайдаланужешнде бершетш медициналык усыныстарды курастыру.4. Дене жаттыгуларымен айналысуды бастайтындарга арналгандене шыныктырудын турлерь5. 0з денесшщ шыныгу жагдайын багалау aflicTepi.СТУДЕНТТЕР ОРЫНДАЙТЫН ЖУМЫСТАРДЬЩ КЫСКАШАМАЗМУНЫ МЕН ЭД1СТЕР1Дене жаттыгуларынын турл1 агзалар мен жуйелердщфункциялык жагдайына зсерлер11. Дене жаттыгуларынын эсершен булшык етгерде б1ршамезгер1стер болады. Егер булшык еттер уакытша кимылсыз куйдетуратын болса, онда олар элаздене бастайды, болбырайды, кёлешюппрейеда. Дене жаттыгулары олардьщ келемш улгайтады,ныгаюына ыкпал етеда. Мунымен катар, булшык еттердщ ecyiолардагы талшыктар санынын кебеюгаен, узаруынан емес,67
жуандауы эсершен болмак. Булшык етгщ созылуы, тонусыжаксарады, кан айналымы жэне булшьщ етгщ коректену1жаксарады.2. Дене жатгьнуларымен айналыскан кезде кептегенкапиллярлар кецешп кана коймайды, олардыц саны да 61рденкебейе бастайды. Ocipece, бастагы ми капиллярлары санынынесушщ ерекше мацызы бар, кезшде И.М.Сеченов ми дамуыурд1сшде булшьщ ет козгалысыныц мацызын талай атап еткенболатьш.3. Жаттыгу кезвде организмнщ отгегш тутыну децгеш бхрденкетершед1, ейткеш булшык ет жуйеа каншалыкты белсещп кызметierece, журектщ де жумысы соншалыкты кушейедь Денешыныктырумен, спортпен айналыспайтьш адамнын журек бул ты кeri эр жиырылыс сайын колкага 60 мл шамасында гана солкарыншадан лыксып шыгарылатын болса, жаттыккан адамдажэйтыныштык жагдайда 6ip жиырылыстьщ ез1нде колкага 90-100 млкан куйылады. Жаттьщпаган адамда журек минетше шамамен 70рет жиырылады, ал спортшыларда пульс жишп 1 минут iniiime 50-60 рет согатын болады. Кейб1р спортшьшарда пульс 40-тан аспайды,6ip сезбен айтканда, жаттыккан адамньщ журеп систола сайынканды кеп шьн'арады, ягни журеп унемщ де утымды жумыс icrreiw.4. Дене жаттыгулары екпенщ TipniuiiK сиымдылыгын кецейтед1,кабырга шем1ршектершщ икемдшйтн жаксартады, тыные еттершкушейтед1, олардьщ тонусын жогарылатады. Тьшыстьщ минетпккелем1 (ТМК) - калпы 8 литрден кеп болмайды. Ал тез жэне баркуппмен жургенде не жузгенде, ТМК 20 есе кебейед1, ягни 120-130литрге жетедь5. Дене шыныктырумен айналысу зат алмасудыц барурдютерше жэне зэр шыгару агзаларынын жумыстарына дурыс эсеретедо, кан тасьшалдау, лимфа жуйесшщ функциясын кушейтедь6. Дене жаттыгулары жамбас куысында канньщ ipKuiin калуын,катпаны (запор), геморройды болдырмайды.7. Кандайда болмасын дене жуктемеы - склероздык езгер1стерд1болдырмайды. Дене жаттыгулары адамньщ психикасына да улкенэсерш типзед1. Осынын эсершен жуйке жуйесшщ куш-куаты еседЦinuti селшс бездершщ жумысына дем беред1 жэне жагымды эмоциятудырады.68