Jeugdzorg in Nederland, 1945-2010.

elangrijke plaats in binnen de psychologie en haar toepassingsgebieden, waaronder de
jeugdzorg. Vele psychoanalytici, zoals Aichhorn, Anna Freud, Winnicott, Bettelheim,
Bowlby, Redl & Wineman, hielden zich bezig met doelgroepen binnen de jeugdzorg
(wezen, kinderen in oorlogssituaties, kinderen met ernstige gedragsstoornissen,
verwaarloosde kinderen, delinquente jongeren) en verrichtten pionierswerk. Zij hadden
vooral aandacht voor de intrapsychische wereld van deze kinderen en de kwetsuren die
ze in hun eerste levensjaren hadden opgelopen en adviseerden een intensieve
kindgerichte, therapeutische en op de principes van de psychoanalyse gestoelde aanpak.
Problematische gedragingen van kinderen werden gezien als symptomatisch voor
onderliggende intrapsychische conflicten die, afhankelijk van de periode waarin ze
waren ontstaan, gekoppeld werden aan de psychoanalytische theorie van de
ontwikkeling van de kinderlijke seksualiteit. Deze gedragingen waren volgens de
psychoanalytici symptomen van de infantiele neurose van het kind. De relatie met de
therapeut diende langdurig en intensief te zijn opdat het kind zijn neurose op de
therapeut zou kunnen ‘overdragen’ en zou genezen.
Hoewel nogal wat psychoanalytici in de jeugdzorg hun werk baseerden op
theoretische kaders die nu weinig belangstelling meer krijgen, stond in hun denken en
therapeutisch handelen de psychosociale kwetsbaarheid van deze kinderen en hun
traumatiserende achtergrond centraal. Die achtergrond werd echter sterk
gepsychoanalyseerd zonder diep in te gaan op wat de mogelijke gevolgen van trauma’s
voor kinderen zouden kunnen zijn en evenmin op de vraag hoe reëel de trauma’s van
kinderen nu eigenlijk waren. Een uitzondering is het werk van Bowlby. Dat richtte zich
vanaf het begin (Bowlby, 1952) heel sterk op de ontwikkeling van de emotionele
banden tussen jonge kinderen en hun omgeving. Volgens Bowlby en zijn leerlingen
raken kinderen onveilig gehecht wanneer de basisvoorwaarden om deze banden te
installeren ontbreken. Dit kan het geval zijn als de ouder omwille van een depressie of
andere psychische problematiek niet of onvoldoende emotioneel beschikbaar is voor het
kind of in oorlogssituaties wanneer kinderen bruusk en onaangekondigd van hun ouders
worden gescheiden. Ze gaan om hun angst voor onveiligheid te controleren allerlei
strategieën gebruiken, bijvoorbeeld contact vermijden of de ouder idealiseren en de
negatieve dingen ontkennen. Sommige kinderen hebben zoveel angsten en maken
159