De laatste melkbus (tekst) - Zuivelhistorie Nederland

er een stijve rug van over hebben gehouden.
Maar hoeveel boeren van vroeger, die werkelijk hun lichaam moesten gebruiken, hebben
geen stramme rug? Vanwege de stijgende kosten van het vervoer werden de bussen
in de latere jaren meestal niet meer bij de boerderij opgehaald, maar stonden ze aan de
weg. In de begintijd werden de bussen, vooral in de concurrentiegebieden, nogal eens
bij de boerderij vandaan gehaald. Ten tijde van de koelbak, met één keer daags ontvangen,
[021] werden ze door de melkrijder zelfs hier en daar uit de koelbak gevist.
Trouwbus
De bus speelde ook een rol in de concurrentie tussen fabrieken. Ik heb in een gebied gewerkt,
de Veluwe, waar iedere jong getrouwde boer een nieuwe bus ten geschenke
kreeg als hij aan dàt bedrijf ging leveren. Die 'trouw bus' ging de plaatselijke directeur
zelf aanbieden. In het algemeen was het bij de coöperaties zo dat de bus óf gekocht
werd óf gehuurd werd. Bij de particuliere industrie werd uit concurrentie-overwegingen
de bus geheel of gedeeltelijk gratis ter beschikking gesteld. Als een boer naar de coöperatie
terugkeerde, moest je er als de donder voor zorgen dat hij weer bussen in huur
kreeg. In de concurrentie-gebieden had je meer huurbussen dan in de niet concurrentie
gebieden.
Daar moest de boer de bussen zelf kopen. Er waren ook coöperaties die uit principiële
overwegingen het gratis gebruik van de melkbus kenden. Zelf was ik altijd voorstander
van de koopbus. Dan betaalde ieder zijn eigen kosten en had men er ook meer zorg
voor. Ik heb echter ook met huurbussen gewerkt. In 's-Heerenbroek haalden we in de
nazomer de bussen grotendeels weer naar de fabriek. Als we de bussen niet ophaalden,
zouden ze (bij de minder nette boeren) 's winters gewoon op het erf blijven staan en dus
sterk verroesten. Op de fabriek werden ze netjes schoongemaakt en in het vet gezet. In
het voorjaar werden ze weer gedistribueerd.
Zoek
Nóg een nadeel van een huurbus was dat je er een hele administratie aan had. Er raakten
ook wel eens huurbussen zoek. Vanwege de concurrentie ging je er natuurlijk bij de
boer geen kabaal over maken. Een waterdicht bewijs over de schuld was er ook vaak
niet. De bus kon zowel op de boerderij als op de fabriek verdwenen zijn. In de latere jaren,
toen de bussen vaak ver van de boerderij langs de weg stonden, werd er nogal eens
een exemplaar achterover gedrukt. Voor de gewone burger werden ze een begeerlijk bezit.
In geval van diefstal zei de boer prompt: 'Jullie zetten de lege bussen niet meer bij de
boerderij, dus kan ik ze niet meer zien. Jullie zijn aansprakelijk!
In het geval van de huurbus kreeg de boer 'gratis' een nieuw exemplaar. Bij een eigen
bus kon je natuurlijk niet toegeven. Dan moest de boer zelf een nieuwe bus kopen. In de
latere jaren gaf dat wel eens moeilijke kantjes. Er is heel wat over die bussen afgepraat.
Soms werd een bus afgekeurd door de fabriek. Verontwaardiging bij de boer, want in
zijn ogen zag die bus er natuurlijk fantastisch uit, ook al was hij zo roestig van binnen
dat de rotzooi er met dikke lagen aan bleef zitten. Zo'n bus kon in de kannenwasmachine
nooit meer goed schoongemaakt worden.
▲ Heruitgave zuivelhistorienederland.nl 20 © Coberco P. H. L. Willemsens