De laatste melkbus (tekst) - Zuivelhistorie Nederland

ving tussen de melkrijder en de boeren, die bij de directeur zijn beklag kwam doen. Zo
had je altijd wat!
[038] Vervoer
De oudste vorm van bussenvervoer waren de honde- en paardekarren. In Brabant had je
tweewielige hoge karren. Je hebt ook vervoer per fiets gehad. In de oorlogsjaren brachten
de dorpsboeren, de 'Rou-'melkers noemde men die in Friesland, de melkbus zelf
voorop de fiets naar de fabriek.
Paard en wagen was uiteraard het gebruikelijke vervoermiddel in bijvoorbeeld Gelderland
en Overijssel. Het zelf brengen gebeurde in Noord-Holland en in Brabant.
Vroeger waren de afstanden in de regel klein. Men had immers nog de dorpsfabriekjes.
Later kreeg je het gezamenlijke vervoer, door de fabriek georganiseerd. De dichtstbijzijnde
leveranciers hebben het zelf wegbrengen lang volgehouden. Zo konden ze de vervoerskosten
verdienen! Later - in de naoorlogse jaren - is daar vrij algemeen mee gekapt.
Het werd helemaal onmogelijk toen de voorgedrukte melklijsten kwamen. Die
zelfbrengende boeren pasten niet meer in dat systeem. Bij de verdere mechanisatie van
de melkontvangst was het zelf brengen helemaal afgelopen.
[039] Knus
In Noord-Holland had je dorpen met drie à vier fabriekjes! Daar ging alles heel knus
toe, net zoals in kleine buurtschappen, waar iemand ook de bussen van de buren meenam.
Zo is eigenlijk het beroep van melkrijder ontstaan.
Die melkrijders zijn klein begonnen, ook al omdat het vervoermateriaal klein was. Met
een grote wagen kon men niet over de slechte wegen. Vooral de toestand van de wegen
heeft de grootte van de wagen bepaald. Je had eerst hele kleine paardewagentjes. Ritjes
met maximaal 50 bussen. Pas toen de wegen alom beter werden kreeg je grotere vrachten,
vooral toen de trekker kwam. Je hebt fabrieken waar de trekkerfase is overgeslagen.
Bijvoorbeeld in de Betuwe had men geen trekkers, daar ging men direct over op vrachtwagens.
Het betrof hier praktisch overal verharde wegen; voor de enkele uitzondering
zette men paard en wagen in als opbrengritje.
Paard of trekker?
De paardetractie is pas in de zeventiger jaren ter ziele gegaan. Bij Coberco hadden we
omstreeks 1975 in Lichtenvoorde de laatste paarderijder gehad. Dat was toen al een uitzondering
geworden. De meeste paarderitten zijn in het begin van de zeventiger jaren
verdwenen. Zelf had ik in Hardenberg, toen ik daar wegging (1970), misschien nog twee
paarderitjes. Toen ik er kwam (1952) waren het, afgezien van twee vrachtauto's, allemaal
paarderitten!
Onderweg naar de fabriek kon er van alles misgaan. Een botsing als het beroerd ging.
Als ze wat te hard over de slechte wegen reden, vielen de bussen eraf. Dat werd de man
niet altijd gewaar, maar een goede melkrijder herstelde zoiets gauw. Als het deksel er
goed vast op zat, liep er maar een beetje melk uit. Dan werd de bus gewoon weer op de
wagen gezet. Op de fabriek konden ze [040] aan de smerige bus wel zien dat er iets mee
▲ Heruitgave zuivelhistorienederland.nl 31 © Coberco P. H. L. Willemsens