De laatste melkbus (tekst) - Zuivelhistorie Nederland

geweest. Kleine boeren met een paar bussen hadden er immers niet zoveel behoefte aan.
Als het aantal bussen per veehouder wat groter werd, was het vooral de boerin die erop
aandrong dat de bussen schoongemaakt van de fabriek terugkwamen.
Hardenberg had omstreeks 1952 zo'n 1200 boeren en tezamen zo'n 16 miljoen kg melk,
zeg maar 14.000/15.000 kg per boer. In Noord-Holland en Friesland was het gemiddelde
toen a1 40 à 50.000 kg. De melkhoeveelheid op de boerderij zal zeker haar invloed
op de komst van de kannewasmachine hebben gehad. In het oosten van het land kwam
erbij dat hier alle ondermelk naar de boerderij terugging van de boterfabrieken. De bussen
werden direct na het reinigen weer gevuld met ondermelk. Dus moesten de boerinnen
deze thuis toch weer schoonmaken.
Weliswaar had je de wei-terugname in Friesland en West-Friesland, maar die hield vrij
snel op door de komst van de Wei- en Melksuikerfabrieken. Ik herinner me uit mijn jongensjaren
dat elke dag wel een paar keer een schuit met wei uit Lutjewinkel naar Uitgeest
voer. De bussen konden zodoende al mechanisch gereinigd worden.
Die oude kannewasmachines beschadigden niet zoveel. Daarbij werden de bussen door
een man met de hand in de machine gezet en er zo ook weer uitgehaald. Het deksel hing
er aan een haak boven. De verdergaande mechanisering van de kannewasmachine heeft
de beschadiging van de bussen nadelig beïnvloed. In het oosten van het land kregen we
er in de vijftigerjaren mee te maken. De drang daartoe kwam niet uit het bestuur maar
het waren de boeren.
Aanvankelijk waren de fabrieken van mening dat de kwaliteit van de melk erdoor verbeterd
zou worden. Later had ik mijn twijfels hierover, vooral toen bleek dat de kannenwasmachine
niet al te best werkte. De bussen werden eerder smeriger dan schoner! De
boeren deden namelijk niets meer aan de bussen als deze op de fabriek werden gereinigd.
Ik heb zo'n gevoel dat er ook verschillenden bij waren die redeneerden: 'Als we de
ondermelk eruit gooien, hoeven we hem alleen even om te spoelen met koud water, die
bus is toch op de fabriek goed schoongemaakt'. Ik geloof dan ook niet dat er enige kwaliteitsverbetering
van de melk door de kannewasmachines is opgetreden. Zeker niet als
men de temperatuur van het reinigingswater wat laag afstelde omdat de man die de hete
bussen moest aanpakken, liever geen verbrande vingers had. Hij had weliswaar handschoenen
aan, maar die dingen [057] waren ook niet zo fijn. Die raakten ook wel eens
wat dun en kapot.
Ik heb de temperatuur van dat reinigingswater verschillende keren moeten corrigeren,
naar boven! De oude kannewasmachine had het voordeel dat je de bussen waarin ondermelk
werd gedaan, buiten de reinigingsbaan kon houden. Toen het allemaal geautomatiseerd
werd, kon men die bussen niet meer uit de banen sleuren. Ze kwamen allemaal
door de kannewasmachine. Het gaf allemaal extra beschadiging. Het was overigens een
hele gebeurtenis voor de boeren toen ze die bussen schoon thuis kregen. De binnenkomst
van de kannewasmachine is echter ook de oorzaak geweest dat het verbruik van
ondermelk en wei op de boerderij nogal aanzienlijk daalde. Overigens, in dezelfde jaren
ontstond ook de Berkelstroom (Lochem), de Condensfabriek (Deventer) en de Weipro-
▲ Heruitgave zuivelhistorienederland.nl 45 © Coberco P. H. L. Willemsens