Jaarboek Thomas Instituut 1995 - Thomas Instituut te Utrecht

130 P.VALKENBERG
volgorde besproken: Scriptum super libros Sententiarum I, distincties
40 en 41; Quaestiones disputatae de veritate, de kwesties 6 (en 7);
Summa contra gentiles III, hoofdstuk 163; Summa theologiae I,
kwestie 23 (en 24), en tenslotte Quaestiones de quolibet XI, q.3 en
XII, q.34•
Voor een poging om deze teksten geduldig te lezen en te
beproeven moet men uiteraard de uitgebreide behandeling van
Jonckheere zelf lezen; zelfs een poging om hieraan in mijn bespreking
maar enigszins recht te doen, is bij voorbaat onvoldoende. Daarom
beperk ik mij tot enige saillante punten. In de eerste plaats: Thomas
richt zich in zijn bespreking van de predestinatie op God als de
predestinerende, en veel minder op mensen als de gepredestineerden.
In de tweede plaats: predestinatie is altijd een bestemming ten goede;
er is ook een bestemming ten kwade, maar deze is niet gelijkoorspronkelijk
bij God aan de bestemming ten goede. In de derde
plaats: er is geen tegenstrijdigheid tussen goddelijke voorbestemming
enerzijds en menselijk vrij handelen anderzijds, omdat deze twee geen
gelijksoortige oorzaken betreffen.
Nu is het niet zo dat het geheel van de teksten op eenzelfde
manier doorlopen wordt; met name bij de lezing van Summa
theologiae I, q. 23 a.4 en 5 blijkt de tekstlezing op weerbarstigheden
te stuiten, hetgeen dan ook een uitgebreide behandeling (pp. 135-158)
vergt. Met behulp van Pesch wijst Jonckheere op de ambivalentie van
Thomas' verwerpingsconcept: dat God het kwade 'toelaat' is geen
oplossing van het probleem, maar een boekstaving ervan'. Ook is er
de voor de huidige tijd aanstootgevende behandeling van I Timotheüs
2,4 waarbij de algemene heilswil van God door Thomas geformuleerd
De titel van de laatste verzameling wordt door Jonckheere overigens
hardnekkig Quaestiones de quodlibet genoemd, waarschijnlijk onder invloed
van het grammaticaal wel correcte Quaestiones quodlibetales (zie bij
Jonckheere, p. 168).
5 Pesch spreekt over begrijJliche Festschreibung, hetgeen door
Jonckheere onvertaald wordt gelaten (p. 140) of vertaald wordt met
"vastschrijving" (p. 31). Dit laatste is natuurlijk geen Nederlands. Mijns
inziens bedoelt Pesch in de aangehaalde passage uit Thomas von Aquin, p. 152
dat Thomas een taalkundig signaal afgeeft dat het probleem onoplosbaar is.
Het woord 'toelaten' is dus een codificatie of boekstaving van dit signaal.