Jaarboek Thomas Instituut 1995 - Thomas Instituut te Utrecht

IN MEMORIAM JAN VAN LAARHOVEN 169
onvoldoende erkenning heeft gevonden.
Elke periode en elke eeuw kon Jan van Laarhoven boeien,
maar zijn grootste liefde ging onmiskenbaar uit naar de Middeleeuwen
en daarbinnen naar de twaalfde eeuw, door hem 'de meest creatieve
eeuw van de Middeleeuwen' genoemd. Van zijn dissertatie uit 1955 tot
zijn afscheidscollege uit 1991 (Europa in de bijbel. Kanttekeningen bij
een middeleeuws concept) en zijn laatste grote artikel uit 1995 ("De
God van de 'gewonen': een verkenning in de middeleeuwen", in
Tijdschrift voor theologie 35 (1995), pp. 252-270) stond deze periode
centraal. In het bijzonder fascineerden hem de kerkelijke spanningen
die opgeroepen werden door de wetenschappelijke emancipatie van de
theologie in de twaalfde eeuw, spanningen die hij soms in zijn eigen
tijd dacht te herkennen. Van die belangstelling getuigen bijvoorbeeld
zijn artikelen "Magisterium en theologie in de 12e eeuw: de processen
te Soissons (1121), Sens (1140) en Reims (1148)" in Tijdschrift voor
theologie 21 (1981) pp. 109-131 en "Theoloog tussen lof en blaam: de
zaak Petrus Lombardus" in Tijdschrift voor theologie 29 (1989), pp.
95-113. De figuur van Petrus Lombardus, wiens Sententiae enkele
eeuwen lang het theologisch onderwijs domineerde, mocht zich vaker
in zijn belangstelling verheugen. Zo toonde Jan van Laarhoven,
eenvoudigweg door te turven - een van zijn meest geliefde onderdelen
van het historisch handwerk -, aan dat Lombardus' handboek weinig
bijbels gefundeerd was ("Lombardus zonder bijbel: een 'negatieve'
benadering van het schriftgebruik in de Sententies", in Tijdschrift voor
theologie 30 (1990), pp. 362-375).
Zijn favoriet uit de twaalfde eeuw was duidelijk niet
Lombardus, maar John of Salisbury, de secretaris van Thomas Becket
te Canterbury, die eindigde als bisschop van Chartres. In deze
veelzijdige intellectueel, erudiete boekenliefhebber, minnaar van de
muzen, dichter en scherpzinnige waarnemer met gevoel voor humor en
understatement herkende Jan van Laarhoven waarschijnlijk veel van
zichzelf. De eerste twee artikelen van zijn hand over John verschenen
in 1977: "Justitia bij John of Salisbury: proeve van een
terminologische statistiek" in Nederlands archief voor kerkgeschiedenis
58 (1977), pp. 16-37 en "'Die tirannie verdrijven' .. John of Salisbury
als revolutionair" in Geloof en Revolutie (feestbundel voor W.F.
Dankbaar), Amsterdam, 1977, pp. 21-50. Van het laatstgenoemde
verscheen een Engelstalige versie in de bundel The world of John of