Doorlichting partijstuctuur ChristenUnie.pdf - AA Planadvies

een districtenstelsel gewerkt. Vooral bij de liberalen bestond nog veel weerstand tegen het
idee van partijvorming. Geleidelijk ontstonden binnen de districten toch allerlei
kiesverenigingen, die vervolgens elkaar opzochten en steeds meer gingen samenwerken. Ook
op nationaal niveau ontstond meer toenadering. Geestverwante partijen zochten elkaar op en
gingen samenwerken. Vanwege het absolute meerderheidsstelsel ontstonden er twee blokken
die met wisselend succes met elkaar streden om de parlementaire meerderheid. In het
linkerblok opereerden de liberalen en later ook de socialisten. Het rechterblok werd gevormd
door de Protestants-Christelijken en de Rooms-Katholieken.
In 1917 werd het districtenstelsel opgeheven en daarvoor in de plaats werd een stelsel van
evenredige vertegenwoordiging ingevoerd. De vaste samenwerkingsverbanden vielen uit
elkaar wat het definitieve einde betekende van de twee ‘blokken’. Elke partij ging zijn eigen
koers. Uiteindelijk ontstonden er drie hoofdstromingen: confessioneel, liberaal en sociaaldemocratisch.
De meeste wijzigingen bestonden vanaf dat moment uit afsplitsingen en
samenvoegingen binnen deze hoofdstromingen. De oudste nu nog bestaande partij van
Nederland is de Staatkundig Gereformeerde Partij, opgericht in 1918.
Het woord “partij” werd overigens zo veel mogelijk vermeden vanwege gevoeligheden bij de
afschaffing van het districtenstelsel. Die gevoeligheid is er nu al lang niet meer, maar werkt in
onze tijd nog wel steeds door. Ook in de huidige Kieswet 15 komt het woord “partij” niet voor
en wordt in plaats daarvan de term “politieke groepering” gebruikt.
Politieke partijen ontstonden doordat volksvertegenwoordigers op basis van (h)erkenning met
elkaar gingen samenwerken. De behoefte om zich gezamenlijk te profileren werd daardoor
steeds sterker en er ontstonden groeperingen. Deze kregen behoeften om zich te conformeren
aan gezamenlijke beginselen en visies. Daarmee ontstond spanning met het in de Grondwet
verankerde principe om te handelen “zonder last en zonder ruggespraak”. De woorden
“fractiediscipline”, “partijstandpunt”, “dissidenten” en “afsplitsing” werden politieke
begrippen. Omdat er in partijverband wel veel behoefte aan overleg en afstemming was,
werden in 1983 de woorden “en zonder ruggespraak” uit de tekst van de Grondwet geschrapt.
3.3 Ontwikkeling naar de politieke partijen van vandaag.
Tot in het midden van de jaren 60 konden politieke partijen rekenen op een vaste aanhang.
Daarna begon de maatschappij te ontzuilen en deconfessionaliseren. Idealen raakten naar de
achtergrond en de traditionele binding van de kiezers met de politieke partijen verdween, met
als gevolg steeds heftiger fluctuaties in de verkiezingsuitslagen. Dit betekende een veel
grotere inspanning voor de partijen om de gunst van de kiezer te verwerven. De partijen
gingen daarin steeds meer op elkaar lijken en moesten op zoek naar thema’s waarin ze zich
nog konden onderscheiden, de zogenaamde “kroonjuwelen”. Opvallend is dat de rol van
politieke leiders als het gezicht van de partij daarbij steeds belangrijker is geworden.
15 Kieswet, 28 september 1989.
De partijstructuur van de ChristenUnie in het perspectief van de toekomst.
Gert Schouwstra Pagina 15 8 september 2009