DE VERNIEUWING VAN DE STADSVERNIEUWING

de woningen betaalbaar te houden werden allerlei subsidies en regelingen het leven in
geroepen. Ook werd woningrenovatie voor het eerst een serieuze optie. Uiteindelijk leidde
deze vernieuwingsmethode tot een zeer herkenbare periode in de architectuur-­‐ en
stedenbouwgeschiedenis, zoals zal blijken.
Dit was echter niet het vernieuwingsbeleid dat minister Schut in 1968 voor ogen had
toen hij de nota De toekomst van het oude woningbestand presenteerde. Aanvankelijk was
stadsvernieuwing een ander woord voor stadssanering en krotopruiming: de oude vervallen
woningvoorraad moest vervangen worden door nieuwbouw naar de modernistische
maatstaven. De oude stad was ‘ziek’ en moest worden gesaneerd: ‘weer gezond worden
gemaakt’. Het idee was om de oude woonwijken compleet af te breken en te bebouwen met
hoogbouw in het groen, zoals de nieuwe uitbreidingswijken aan de rand van de stad.
Stadsvernieuwing was dus§ in eerste instantie bedoeld als een soort grootschalige
krotopruiming. De sanering van de stad was sinds de invoering van de Woningwet in 1901
onderdeel van de landelijke wetgeving. Woningen moesten aan bepaalde eisen voldoen en
konden als dit niet het geval was onbewoonbaar worden verklaard. Tot de stadsvernieuwing
waren de krotopruimingen relatief kleinschalige ondernemingen geweest. Er werden wel
grotere plannen gemaakt, maar doordat na de oorlog alle aandacht ging naar het bouwen van
nieuwe woningen aan de stadsrand kwam daar niet veel van terecht. 12 In Den Haag
bijvoorbeeld werd al in 1953 een saneringsnota gepresenteerd, maar de stadssanering kwam
tussen 1960 en 1970 slechts op weinig plaatsen verder dan afbraak, waardoor sanering
synoniem werd met kaalslag. Er kwamen veel terreinen leeg te staan, die vervolgens braak
kwamen te liggen of werden gebruikt als parkeerplaats. Van de grootschalige nieuwbouw
kwam weinig terecht. 13
In Rotterdam werd in 1966 de Saneringsnota gepresenteerd. Hier waren de
omstandigheden rond de bestaande woningvoorraad schrijnender dan elders, aangezien de
stad in de oorlog te maken had gehad met bombardementen, waardoor een groot deel van de
oude bebouwing was beschadigd of zelfs verwoest. Volgens de toen geldende verwachtingen
zou het woningtekort rond 1970 zijn opgelost en zou de gemeente binnen korte tijd kunnen
starten met de vernieuwing van de oude wijken. Deze wijken zouden onder de vlag van
wijksanering volledig worden gesloopt en opnieuw opgebouwd, volgens de principes licht,
lucht en ruimte, met veel groen en voldoende parkeervoorzieningen. 14 De gemeente was zich
er terdege van bewust wat dit voor de zittende bewoners zou betekenen: “Het moet nl.
uitgesloten worden geacht dat men, onder de geldende financiële regelingen, de huidige
bewoners rechtstreeks naar de nieuw te bouwen woningen zou kunnen laten verhuizen, hoe
wenselijk dit ook in vele opzichten zou zijn.” Het was dus evident dat de huidige bewoners
naar elders zouden moeten verhuizen, in het belang van de stad. 15 Dat bewoners het liefst in
hun eigen buurt zouden willen blijven kwam toen blijkbaar niet bij de bestuurders op, of was
tenminste van ondergeschikt belang.
Overigens hing de saneringswoede niet alleen samen met de noodzaak tot
krotopruiming, maar ook met de gemeentelijke wensen tot cityvorming. In de jaren vijftig en
zestig stond het stedenbeleid in het teken van de vooruitgang en geloof in de toekomst; het
ging economisch steeds beter met Nederland en daar moesten de steden op worden
aangepast. Het stadscentrum moest huisvesting gaan bieden aan banken, kantoren,
uitgaansleven en educatie, terwijl het wonen naar de periferie moest worden verplaatst. Deze
perifere woongebieden zouden met de city worden verbonden door brede verkeerswegen;
alles voor de mobiliteit van de burger. Grachten zouden gedempt worden en huizenblokken
doorbroken ten behoeve van verkeersaders en ringwegen. 16
Het probleem met de oude binnensteden was, dat in de huidige centrumstad
ruimtegebrek was voor de grootschalige stedelijke functies die het gemeentebestuur voor
ogen had. Sloop en grootschalige nieuwbouw met vernieuwde infrastructuren leek de enige
oplossing. 17 De sanering van de verkrotte panden werd zelfs vaak gebruikt als een manier om
cityvorming te rechtvaardigen en te versnellen. Vooral in binnensteden zijn veel panden
De Vernieuwing van de Stadsvernieuwing | Renate van Schaik | mei 2012
10