DE VERNIEUWING VAN DE STADSVERNIEUWING

stadsvernieuwing van De Nijl Architecten (zie Voorwoord). Zo kwam het dat de vraagstelling
voor deze scriptie werd geformuleerd nadat het onderzoek, althans het archiefonderzoek,
grotendeels was afgerond. Het archiefonderzoek ligt dus wel aan de basis van deze scriptie,
maar was niet volledig ten dienste van de scriptie. Het kan daarom zijn dat de onderzochte
wijken een wat willekeurige keuze lijken. De stadsvernieuwingswijken van het eerste uur – het
Oude Westen in Rotterdam of de Dapperbuurt en de Nieuwmarktbuurt in Amsterdam –
komen bijvoorbeeld niet uitgebreid aan bod. Dit heeft dus te maken met het startpunt van het
onderzoek. Echter, uit een rondgang door deze ‘klassieke’ stadsvernieuwingswijken zal blijken
dat de meeste beschreven stadsvernieuwingskenmerken ook hier zijn toegepast.
Behalve uit gemeentearchieven is veel informatie geput uit secundaire bronnen; boeken over
stadsvernieuwing, gemeentelijke publicaties, tijdschriftartikelen (met name in Plan en Wonen-­‐
TA/BK) en algemene literatuur over stedenbouw en ruimtelijke ordening in Nederland. Wat
opviel was dat vrijwel geen van deze bronnen iets vermeldde over de architectuur van de
stadsvernieuwing. De nadruk lag meestal op de bestuurlijke en sociale aspecten van de
stadsvernieuwing. Nu is dat op zich niet vreemd, want stadsvernieuwing is namelijk een
fenomeen dat verschillende disciplines doorkruist, zoals volkshuisvesting, ruimtelijke ordening,
stedenbouw, architectuur, woningbouw, sociale wetenschappen, politieke besluitvorming,
economisch/juridische besluitvorming, enzovoorts. Later in deze scriptie zal blijken dat één van
de kritieken op de stadsvernieuwing was, dat het stedenbouwkundig en architectonisch
vakgebied was gesociologiseerd; dat zij zich met alle disciplines bezighield, behalve met
vormgeving. Hetzelfde zou gezegd kunnen worden over de literatuur die de stadsvernieuwing
behandelt. Het lijkt of de moderne architectuurgeschiedschrijving is blijven hangen in die
houding. De nadruk ligt steeds op alles behalve de architectuur en stedenbouw zelf: sociale
aspecten, culturele context, politiek klimaat – alles komt aan bod, behalve hoe de
stadsvernieuwingswijken er daadwerkelijk uitzien. 7 Zelfs in de genoemde
architectuurtijdschriften ging het gros van de artikelen betreffende de stadsvernieuwing over
inspraakprocedures, bewonersprotesten, politiek en beleidsvoering, sociale problematiek,
huurprijzen en de toepassing van nieuwe subsidieregelingen. Kunst-­‐ en architectuurhistorici
komen nauwelijks aan het woord als het om stadsvernieuwing gaat.
Aangezien er genoeg is geschreven over sociale, politieke en bestuurlijke aspecten van
de stadsvernieuwing – en omdat deze scriptie het eindproduct is van een architectuuropleiding
– heb ik geprobeerd zoveel mogelijk een architectuurhistorische invalshoek te hanteren.
Natuurlijk zullen de belangrijkste besluitvormingsprocessen en -­‐documenten aan bod komen,
zullen belangrijke politieke en culturele gebeurtenissen worden genoemd en zal de sociale
problematiek rond de stadsvernieuwing niet overgeslagen worden, maar in de basis is het
onderzoek voor deze scriptie gevoerd vanuit een ruimtelijk en architectonisch perspectief. De
vraag die in deze scriptie gesteld wordt is hoe de stadsvernieuwing ruimtelijk en fysiek een
stempel heeft gedrukt op de wijken en welke kritiek er was op de architectonische en
stedenbouwkundige aspecten van de stadsvernieuwing. Wat er sociaal, economisch, juridisch,
planologisch, enzovoorts speelde is in dit verhaal slechts context.
Inhoud
Deze scriptie bestaat uit drie hoofdstukken. Elk hoofdstuk vertelt over een ander aspect van de
stadsvernieuwing. Allereerst wordt uitgelegd wat stadsvernieuwing precies was en in welke
context het is ontstaan. De stadsvernieuwing wordt daarom in het eerste hoofdstuk geplaatst
in de Nederlandse stedenbouwgeschiedenis. Daarnaast wordt aandacht besteed aan de
veranderingen in de beleidsvoering die met de stadsvernieuwing werden ingevoerd.
Vervolgens zal in hoofdstuk twee worden getoond wat de belangrijkste fysieke
veranderingen zijn geweest tijdens de stadsvernieuwing. Aan de hand van beeldmateriaal en
vernieuwingsplannen wordt letterlijk een beeld geschetst van de ‘verdiensten’ van de
stadsvernieuwing. Centraal staat de vraag wat de stadsvernieuwingsarchitectuur en
De Vernieuwing van de Stadsvernieuwing | Renate van Schaik | mei 2012
7