DE VERNIEUWING VAN DE STADSVERNIEUWING

die elke gemeente verplicht moest opstellen, bestonden voornamelijk uit functionele en
maatschappelijke doelen. Het ging niet meer om de vormgeving van de ruimte, maar om de
ordening van de ruimte: “Niet te ontkennen valt bij dit alles dat de radicale verruiming van het
arbeidsveld in de richting van de ruimtelijke ordening veler aandacht heeft weggetrokken van
de typische stedebouw in engere zin naar het nieuwe terrein van het grootschalige werk. Een
verschuiving van aandacht die ongetwijfeld ten koste is gegaan van de minutieuze zog voor de
voor de burger zo belangrijke details van het lokale leefmilieu,” 97 aldus stedenbouwkundige S.
van Embden. De architectuur en het stedenbouwkundig ontwerpen schoven dus nog verder
naar de achtergrond, ten gunste van planningsmechanismes: “Na 1970 evolueerde de
ruimtelijke ordening in luttele jaren tot geleiding van ruimtelijke processen met behulp van
flexibele en aanpasbare plannen. Zij maakte zich daarmee definitief los van haar wortels, de
architectuur en stedenbouw, en betrad het terrein van de strategische besluitvorming,” stellen
Hans van der Cammen en Len de Klerk. 98 De stedenbouw was overgenomen door de
ruimtelijke ordening en de architect was slechts een spil in het totale ruimtelijke
ordeningsproces geworden.
Architectuurkritiek
Stedenbouw was dus verworden tot een beleidsvorm, en de architect was slechts een schakel
in de planningsmachine geworden. Het gekke was, dat in de architectuurkritiek ook geen
tegenwicht werd geboden. Namelijk, ook hier had de ‘sociologisering’ toegeslagen. Volgens
Weeber was de architectuurkritiek sinds de democratiseringsgolf eind jaren zestig niet meer
wat het geweest was: “Weinig is sindsdien over architectuur gesproken en geschreven. In
bladen als Plan en Wonen-­‐TA/BK staat veel zinnigs, maar weinig meer over architectuur. […]
De architectuurkritiek bestaat niet meer en voor kunsthistorici lijkt architectuur nog steeds na
1880 te zijn opgehouden te bestaan.” 99
Met name in Wonen-­‐TA/BK ging het gros van de artikelen betreffende de
stadsvernieuwing over inspraakprocedures, bewonersprotesten, politiek en beleidsvoering,
sociale problematiek, huurprijzen en de toepassing van nieuwe subsidieregelingen.
Stadsvernieuwing werd boven alles beschouwd als een volkshuisvestelijke opgave. Het
voornaamste doel was om goede woningen te bouwen in de vervallen en verafschuwde
negentiende-­‐eeuwse woonwijken rond de binnenstad. Wát er precies werd gebouwd kwam
nauwelijks aan de orde, behalve als het om aantallen woningen of vierkante meters ging.
Deze houding gold overigens niet alleen tijdens de stadsvernieuwing, maar is daarna
voortgezet. Het blijkt nog steeds moeilijk inhoudelijke informatie te vinden over wat de
stadsvernieuwing architectonisch en ruimtelijk voor een stad of wijk heeft betekend. Dit heeft
er voor een groot deel mee te maken dat de belangrijkste boeken over stadsvernieuwing zijn
geschreven door sociologen, planologen en politicologen, zoals in de inleiding van deze scriptie
reeds ter sprake kwam. Kunst-­‐ en architectuurhistorici nemen nauwelijks het woord, behalve
bij het beschrijven (en verdedigen) van de oorspronkelijke stedelijke structuur en bebouwing
van de gesloopte wijken. 100
In 1981 verwoordt architectuurhistoricus Ed Taverne in Stad als object voor historisch
onderzoek zijn kritiek op dit ‘cultureel onvermogen’ om de ontwerppraktijk, het ruimtelijk
beleid, de geschiedenis en de reflectie hierop met elkaar in verband te brengen. Hij spreekt
van een ‘cultureel vacuüm’, waarin de architectuurtijdschriften, de massamedia en de
kunsthistorische opleidingen niet in staat zijn het architectonisch vakgebied voldoende
tegenwicht en kritiek te bieden. Taverne constateert dat inmiddels ook architecten,
stedenbouwkundigen en critici zich van dit cultureel vacuüm bewust zijn, maar dat het debat
hierover voornamelijk uiting geeft aan hun gevoel van onvermogen om dit te kunnen
oplossen. 101
Als er in 1984 onderzoek wordt gedaan naar de verdiensten na tien jaar
stadsvernieuwing in Rotterdam wordt er geen woord gerept over ruimtelijke problemen. De
onderzoekers – die overigens allen afkomstig zijn van verzets-­‐studiegroepen binnen de TH
De Vernieuwing van de Stadsvernieuwing | Renate van Schaik | mei 2012
33