DE VERNIEUWING VAN DE STADSVERNIEUWING

de gemeente (opnieuw) wilde aantrekken aangezien de vestiging van deze groepen tevens de
vestiging van hoogwaardige economische functies en voorzieningen stimuleert. Kortom,
ruimtelijke kwaliteit zou de toekomstwaarde en dus de marktwaarde van een gebied
verhogen.
Het stedelijk-­‐vernieuwingsdenken is dus wederom tegengesteld aan het
stadsvernieuwingsdenken, vooral in haar waardensysteem. Eigenlijk greep men deels terug op
de ideeën van de jaren zestig, maar dan zonder de grootschalige infrastructuren en grote
kantoorgebouwen. 'Klassieke stadsvernieuwing' was primair gericht op handhaving van
bestaande sociale en stedenbouwkundige structuren. Met stedelijke vernieuwing was er weer
plek voor ingrijpende vernieuwingen in bestaand stedelijk gebied, met name met het oog op
nieuw te vestigen bedrijven en het aantrekken van de ‘bovenkant’ van de woningmarkt, maar
deze keer wel met respect voor de bestaande stedelijke structuur en waardering voor de
bestaande bebouwing. Toen stadsvernieuwing werd vervangen door stedelijke vernieuwing,
werd de volkshuisvestingspolitiek van de jaren zeventig aangevuld met schoonheid en
cultuur. 87
Deze radicale beleidsomslag impliceert dat de stadsvernieuwing niet onverdeeld als
een succes werd beschouwd. Blijkbaar was er te weinig aandacht besteed aan de vormgeving
van de stad. Maar wat was er mis gegaan tijdens de stadsvernieuwing? Waarom was er in de
jaren zeventig blijkbaar te weinig aandacht voor schoonheid en cultuur, voor stedelijkheid en
allure, kortom, voor architectonische en stedenbouwkundige kwaliteit?
Sociologisering van de stedenbouw
Architect Carel Weeber wijt het gebrek aan kwaliteit en vormbesef in de architectuur aan de
afbraak van de stedenbouwkundige discipline. In diens inmiddels bekende artikel in Plan uit
1979, Formele objectiviteit in stedenbouw en architectuur als onderdeel van rationele planning,
verwijt hij de architectuur en stedenbouw dat zij zich met van alles bezig houden, behalve met
architectuur. De architectuur en stedenbouw droegen volgens Weeber het ‘masker van andere
disciplines’, waardoor ze het belang van de formele kwaliteit waren vergeten: “De architectuur
is in de hoek gedreven en lijkt zich sindsdien nog slechts te legitimeren via andere disciplines;
zij lijkt gesociologiseerd, geëcologiseerd, gebiologiseerd, gesemiologiseerd,
gepoliticologiseerd, gepsychologiseerd, geantropologiseerd, geëconomiseerd, gehistoriseerd.
[…] Het gevolg is een ontwerpproductie die a-­‐architectonisch is. In dit bouwen ontbreekt de
architectonische en stedelijke ruimte en beheersing van het beeld.”
Hoewel Weeber niet specifiek over de stadsvernieuwing sprak, maar over de
architectuur sinds 1970 in het algemeen, zijn bovenstaande woorden zonder meer toepasbaar
op de stadsvernieuwingsarchitectuur. Juist tijdens de stadsvernieuwing voerden niet-­‐
architectonische motieven de boventoon. In plaats van architectonische idealen lagen sociale,
economische en politieke doelen ten grondslag aan de stadsvernieuwing.
Van stedenbouw tot ruimtelijke ordening
Deze sociologisering , economisering, politicologisering van de stedenbouw en architectuur,
waar Weeber het over heeft, was niet iets dat rond de jaren zeventig zomaar de kop op stak en
het is zeker niet uitsluitend kenmerkend voor de stadsvernieuwing. Rond die tijd bereikt deze
tendens echter wel haar hoogtepunt. Dit kan deels toegeschreven worden aan de sfeer van de
jaren zeventig zelf, toen, met de opkomst van het postmodernisme, multidisciplinariteit en
maatschappijkritiek de norm werden binnen de kunsten. Echter, binnen de stedenbouw was er
al langer een ontwikkeling gaande die het vakgebied steeds verder deed verwijderen van haar
essentie: de ontwerparbeid.
Volgens Umberto Barbieri en Cees Boekraad is de architectonische ontwerpdiscipline
ingrijpend veranderd sinds zij “dwingend werd geconfronteerd met het vraagstuk van de
huisvesting van de bevolking en de planning van steden, namelijk sinds de invoering van de
Woningwet in 1901. 88 Met deze wet werden voor het eerst eisen vastgesteld waaraan
De Vernieuwing van de Stadsvernieuwing | Renate van Schaik | mei 2012
31