DE VERNIEUWING VAN DE STADSVERNIEUWING

gegaan in de Schilderswijk in Den Haag. Hier werden niet alleen dwarsverbindingen gecreëerd,
maar werd de oorspronkelijke structuur volledig versnipperd. Het idee hierachter wordt
geïllustreerd door een schema in de Struktuurschets Schilderswijk-­‐Huijgenspark (1974). [blad
09] Het schema toont hoe het oorspronkelijke stratenpatroon kan worden doorbroken door
delen van de bouwblokken af te breken. Zo ontstaat een ‘verbrokkeling’ van de oude
structuur, maar wel enigszins binnen de oorspronkelijke structuur. In de Schilderswijk is deze
verbrokkeling zelfs zo erg, dat de oorspronkelijke stedenbouwkundige structuur nauwelijks is
te herkennen, althans, in het centrum van de wijk.
Dat de structuur in de Schilderswijk zo is veranderd heeft overigens voor een groot
deel te maken met de aard van de nieuwbouw. Zoals eerder gezegd moest de nieuwbouw in
de Schilderswijk plaatsvinden binnen bestaande blokken, tenzij het nieuwbouwcomplex zo
groot was dat het een ‘afgerond’ woonmilieu vormde. 62 Dit had tot gevolg dat er diverse
‘enclaves’ ontstonden in de Schilderswijk, die nauwelijks aansloten op de oorspronkelijke
stedenbouwkundige structuur of op andere nieuwbouwprojecten. Victor Freijser vat de
gevolgen van de stadsvernieuwing voor Den Haag goed samen: “Op de homogene structuur in
de oude wijken werd nogal eens willekeurig en zonder enig idee waarnaar het geheel zou
moeten leiden gevarieerd. Nieuwe woningblokken werden veelal weinig subtiel in het patroon
van de bestaande bebouwing en straten toegevoegd.” 63 Met de onoverzichtelijke structuur
van de Schilderswijk als gevolg. Overigens was de coherentie niet alleen ver te zoeken in de
stedenbouwkundige structuur, maar ook in de architectuur was er nauwelijks eenheid te
vinden.
Nieuwbouw
Dat behoud van de bestaande structuur en woningrenovatie de voorkeur hadden boven sloop
en nieuwbouw betekende dus niet dat er niets werd gesloopt, integendeel. In de drie
onderzochte wijken is juist heel veel nieuwbouw gepleegd. Op de kaartjes van de drie
onderzochte wijken is te zien hoeveel er sinds de stadsvernieuwing nieuw is gebouwd (oranje).
[blad 04 en 09] Tevens is zichtbaar dat, net als in de Schilderswijk, ook in de Indische Buurt en
de Afrikaanderwijk veel sloop en nieuwbouw heeft plaatsgevonden, ondanks dat de
stedenbouwkundige structuur, op enkele samengevoegde bouwblokken na, nog voor een
groot deel intact is.
De architectuur van de stadsvernieuwing is gevarieerd in vele opzichten, maar tevens
zeer herkenbaar en typisch voor die periode. Er is een aantal kenmerken dat vrijwel overal
voorkomt in de stadsvernieuwingsarchitectuur. In de tijd van de stadsvernieuwing was er een
felle strijd gaande tegen de eentonigheid van de architectuur, en dan met name de moderne
bouw. De modernistische uitbreidingswijken waren in de jaren zeventig het toonbeeld
geworden van hoe het niet moest. Hoogbouw werd afgezworen, evenals de uniformiteit in het
straatbeeld. Kleinschaligheid en variatie werden het nieuwe credo. De eentonigheid in de
gevelwand werd bijvoorbeeld bestreden door middel van een typische jaren zeventig
oplossing: verspringende rooilijnen. Daarnaast kenmerkt de nieuwbouw van de
stadsvernieuwing zich door balkons in alle soorten en maten, erkers en nissen in allerlei
mogelijke vormen, verdiept liggende en uitspringende geveldelen en een combinatie van
verschillende dakvormen.
Daarnaast werd er tijdens de stadsvernieuwing steeds meer gebruik gemaakt van
kleur. Niet alleen kozijnen en deuren werden voorzien van vrolijke verflagen, ook
balkonhekjes, balustrades en de trespa geveldelen 64 werden van allerhande kleuren voorzien.
Zelfs de bakstenen kregen een kleur, want hoewel baksteenarchitectuur weer in de mode was
(als reactie op de betonarchitectuur van het modernisme) werd de traditionele donkerbruine
baksteen nauwelijks meer toegepast. Vaak werd een lichtbruine baksteenvariant gebruikt,
maar gele baksteen en grijze baksteen (of betonsteen die op baksteen lijkt) werden ook
veelvuldig toegepast. [blad 10]
De Vernieuwing van de Stadsvernieuwing | Renate van Schaik | mei 2012
21