DE VERNIEUWING VAN DE STADSVERNIEUWING

Ontsluiting
De typische kenmerken van de stadsvernieuwingsarchitectuur beperken zich echter niet tot de
gevels. Ook in de woningtypologie onderscheidt de nieuwbouw zich van de oorspronkelijke
woningen. Niet zelden heeft deze woningtypologie invloed op hoe de openbare ruimte wordt
gebruikt en ingericht, en dus op het straatbeeld.
Een belangrijk aspect in deze categorie is de manier van ontsluiting. De negentiende-­‐
eeuwse panden bestonden meestal uit vier woningen boven elkaar. Er waren op de begane
grond meestal twee voordeuren, één voor de benedenwoning, en één die de woningen op de
verdiepingen ontsloot. Als de woningen werden gespiegeld, waren er steeds vier deuren naast
elkaar. Tijdens de stadsvernieuwing werden er andere ontsluitingstypen in de oude wijken
geïntroduceerd. In de nieuwbouw werden de twee aparte trappenhuizen bijvoorbeeld
vervangen door een gemeenschappelijk trappenhuis, met één entree voor zes tot acht
woningen. Een andere mogelijkheid was de galerijontsluiting aan het binnenterrein. Aan de
straatkant is er dan één deur die tien of meer woningen ontsluit.
Door deze nieuwe ontsluitingstypen is het aantal voordeuren aan de straat drastisch
afgenomen. Daar komt bij dat de eerste woonlaag vaak werd opgetild ten opzichte van het
maaiveld om plaats te maken voor (halfverdiepte) bergingen op de begane grond. In andere
gevallen werd zelfs de hele plint gereserveerd voor parkeergarages, zoals in de Schilderswijk.
Zo ontstond er een (halve) verdieping met een blinde muur, soms met enkele kleine raampjes
er in, of een plint met slechts massieve garagedeuren. Op deze manier werd het contact tussen
de woningen en de straat verminderd, ten eerste doordat de voordeur niet meer direct aan de
straat lag en ten tweede omdat de benedenwoningen niet op straatniveau lagen, maar
daarboven. [blad 11]
Deze ontwikkeling heeft er onder andere voor gezorgd dat de straat op een heel
andere manier wordt gebruikt. Waar de stoep voorheen een verlengde was van de woning,
wordt het nu nadrukkelijk iets wat buiten de woning valt. Vooral daar waar de woningen zijn
georiënteerd op het collectieve binnenterrein. Behalve dat de levendigheid op straat mede
hierdoor een stuk minder is geworden, komt de verandering ook niet ten goede aan de sociale
controle. De vermindering van de levendigheid op straat is overigens ook te wijten aan het
verdwijnen van kleine bedrijven, winkels en horeca. Met de stadsvernieuwing lag de nadruk op
het creëren van een woonwijk. Bedrijfjes werden als hinderlijk beschouwd en moesten
verdwijnen. Winkels en horeca werd zoveel mogelijk geclusterd in bepaalde straten, waardoor
de buurtwinkels en cafés op de meeste straathoeken zijn verdwenen.
Renovatie
Behalve de nieuwbouw heeft ook de renovatie van de bestaande bebouwing op veel plaatsen
een stempel gedrukt op het straatbeeld. Ook, en misschien wel vooral, aan de
renovatieoplossingen is de stadsvernieuwing te herkennen. Het is hierbij belangrijk om te
weten dat de voorkeur voor renovatie in plaats van nieuwbouw weinig te maken had met
nostalgie, zoals tegenwoordig meestal het geval is. De redenering achter renovatie was niet
dat er erfgoed moest worden behouden, of dat de oude woningen zoveel karakter gaven aan
de buurt, maar was van een praktische en economische aard. (Tijdelijke) renovatie was
namelijk goedkoper dan sloop en nieuwbouw. Bovendien leverde het sneller resultaat op,
waardoor bewoners makkelijker in de buurt of zelfs hun eigen woning konden blijven wonen.
In de Afrikaanderwijk heeft men bijvoorbeeld in eerste instantie veel gerenoveerd om de
woningen zo snel mogelijk op een acceptabele woonstandaard te krijgen, met het idee dat de
woningen na een jaar of tien alsnog zouden worden vervangen. Veel nieuwbouw is hier dan
ook van na de stadsvernieuwingsperiode en op sommige plekken in de wijk is de
stadsvernieuwing – tegenwoordig stedelijks vernieuwing of wijkverbetering genoemd – nog
steeds in volle gang.
Omdat het voornaamste doel was de woningen weer bewoonbaar te maken volgens
de minimum eisen, zijn voornamelijk woontechnische en bouwtechnische
De Vernieuwing van de Stadsvernieuwing | Renate van Schaik | mei 2012
22