DE VERNIEUWING VAN DE STADSVERNIEUWING

flat of eengezinswoning aan de rand van of buiten de stad. Wie het kon betalen vertrok, alleen
de sociaal zwakkere bewoners en de ouderen bleven.
De vertrekkende bewoners maakten plaats voor twee nieuwe bewonersgroepen:
jongeren en – in de grote steden – ‘nieuwkomers’. De jongeren werden aangetrokken tot de
goedkope woningen en het ‘gezellige klimaat’ in de 19de-­‐eeuwse buurten, waar wonen en
bedrijfjes elkaar afwisselden en gezelligheid heerste rond de kroegjes en markten. De tweede
groep, de nieuwkomers, bestond voornamelijk uit niet-­‐westerse allochtonen, die in betere
tijden als gastarbeider naar Nederland waren gekomen. Met het vertrek van de grote
industrieën uit de stad waren velen van hen werkloos geworden, en dat terwijl zij net hun hele
gezin naar Nederland hadden gehaald. Toen in 1975 Suriname onafhankelijk werd, verhuisden
tevens veel ‘rijksgenoten’ naar Nederland, waarvan een groot deel zich in de goedkope
woningen in oude stadswijken vestigde. Afgezien van het feit dat steeds meer jongeren en
buitenlanders zich vestigden in de oude wijken, had zich reeds een andere transformatie van
de bevolkingssamenstelling ingezet. De kinderen van de oorspronkelijke bewoners waren het
huis uit en de vergrijzing nam toe. Daardoor hadden de wijken te kampen met het verschijnsel
‘gezinsverdunning’, een toename van het aantal alleenstaanden en vergrijzing.
Al deze ontwikkelingen zorgden ervoor dat de oude buurten in sociaal opzicht
kelderden. Jonge en koopkrachtige gezinnen vertrokken, waardoor het bevolkingsaantal
terugliep en de bevolking verarmde. Veel voorzieningen in de buurt waren hierdoor niet meer
rendabel en de meeste buurtwinkels moesten hun deuren sluiten. 24 Daarnaast vertraagde de
onduidelijkheid over eventuele sanering de plannen voor verbetering van de woonsituatie
voor de huidige bewoners in de oude wijken. Immers, als er tot sloop en nieuwbouw zou
worden besloten, zou dit gepaard gaan met de bouw van duurdere woningen of kantoren om
de exploitatiekosten eruit te krijgen. De bewoners leefden in onzekerheid over hun
toekomstige woonsituatie. 25 Onderhoud van bewoonde woningen leek bovendien zinloos,
alles zou toch gesloopt worden. Zo saneerden de negentiende-­‐eeuwse wijken min of meer
zichzelf. 26 Al met al verlamden de cityplannen en saneringsplannen het onderhoud aan en de
verbetering van 19 de -­‐eeuwse wijken, waardoor deze verder verpauperden.
Daarbij kwam dat veel gemeentes reeds vanaf de jaren vijftig waren begonnen met het
geleidelijk opkopen van oude panden, waarvan een groot deel tegen het einde van de jaren
zestig gesloopt was, en de rest was dichtgetimmerd. Binnensteden en oude wijken zaten vol
met gaten, ze waren als een rottend gebit met een aantal missende tanden. Dit droeg ook niet
erg bij aan de leefbaarheid en het imago van de buurt. [blad 01]
In protest
Terwijl in de jaren vijftig nog de positieve sfeer van geloof in de toekomst heerste, werd de
sfeer tegen het einde van de jaren zestig grimmiger. Met name de jongeren gingen zich
verzetten tegen de heersende orde. Bijvoorbeeld de Provobeweging. Net als de Parijse
studenten in 1968 protesteerden de Provo’s tegen het moraliserende beleid van de overheid
en het kleinburgerlijke leven. Zij eisten meer democratie en inspraak. Bovendien kwamen zij in
opstand tegen de leegstand van vele oude panden, terwijl de woningnood nog niet volledig
was opgelost. Zij vonden, samen met de Krakersbeweging die ook rond die tijd het licht zag,
dat de oude woningen nog goed genoeg waren voor tijdelijke bewoning door bijvoorbeeld
studenten. Zo waren er acties om onbewoonbaar verklaarde woningen ‘verklaarbaar
bewoond’ te maken. Het is tevens onder invloed van de Provo’s geweest dat er in 1966 een
opstand ontstond tegen de cityvorming, waarbij werd gepleit voor ‘sociale sanering’. 27 Het
eerste succes werd geboekt in de Jordaan, waar in 1970 de plannen voor de bouw van
kantoren rond een nieuw metrostation werden verworpen. 28
Terwijl de Provo’s doorgaans voornamelijk protesteerden door middel van ludieke
acties (zoals het witte-­‐fietsenplan en het witte-­‐deurenplan) waren er ook serieuzere
protestorganen, zoals de Studentenvakbeweging, opgericht in 1963. Deze organisatie was erop
gebrand de traditionele muur tussen student en maatschappij te doorbreken en zij hield
De Vernieuwing van de Stadsvernieuwing | Renate van Schaik | mei 2012
12